هرچند نظام تعلیم و تربیت ما پیش‌تر تجربه چنین شرایطی را در جنگ تحمیلی هشت ساله رژیم بعثی عراق به کشورمان داشته و یا در دوره همه‌گیری کرونا نیز مشابه آن را تجربه کرده است؛ با وجود این مدیریت اوقات فراغت دانش‌آموزان با توجه به طولانی بودن مدت تعطیلات تابستانی در کشور کار چندان ساده‌ای نیست. در واقع به باور کارشناسان اجتماعی، اوقات فراغت معیاری برای تشخیص سلامت ساختار تربیتی جامعه است. از این رو بهره‌وری شایسته از زمان‌های اوقات فراغت می‌تواند جامعه را به سوی شکوفایی اقتصادی هدایت کند و از سوی دیگر نیز استفاده نامناسب از آن موجب افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شود.
به همین دلیل در بحبوحه حمله اسرائیل به ایران، کاظمی، وزیر آموزش و پرورش خبر از بازنگری و تغییر دستورالعمل‌های اوقات فراغت دانش‌آموزان داده است.
از تمامی بسترها برای مدیریت اوقات فراغت استفاده شود
محمد صادق عبداللهی، مدیر گروه آموزش و پرورش مرکز پژوهش‌های مجلس در خصوص نقش و ضرورت دستورالعمل مرتبط با اوقات فراغت دانش‌آموزان به قدس می‌گوید: با توجه به شرایطی که الان پیش آمده و خیلی از افراد و دانش‌آموزان خانه‌نشین شده‌اند و از طرفی دیگر ضرورت ساری و جاری بودن زندگی عادی مردم در پی هر اتفاقی از جمله حادثه اخیر، خواه آتش‌بس به صلح منتهی شود یا نه، زیرساخت آموزش و پرورش ما باید این آمادگی را داشته باشد که بستر تداوم زندگی عادی دانش‌آموزان را متناسب با شرایط جدید فراهم کند. البته این موضوع فقط نباید ناظر به شخص دانش‌آموز باشد؛ چون وزارت آموزش و پرورش ظرفیت‌های بسیار زیادی دارد که می‌تواند حتی محوریت مدیریت فرهنگی _اجتماعی جنگ باشد. از مربی و معلم پرورشی و دبیر درس دفاعی که می‌توانند آموزش‌های لازم دفاعی را ارائه کنند تا مراکز مشاوره‌ای انجمن‌های اولیا و مربیان وابسته به معاونت پرورشی، مراکز مشاوره وابسته به آموزش و پرورش استثنایی و حتی کانون‌های فرهنگی و تربیتی و… که وظیفه تولید محتوای تربیتی ۶ ساحتی و… را بر عهده دارند.
وی با اشاره به اینکه پلتفرم شاد بستری است که می‌شود همه ظرفیت‌های یاد شده را در آن محقق کرد، می‌افزاید: این شبکه بستری است که می‌تواند دولت و حاکمیت را به جامعه و دانش‌آموزان متصل کند؛ به ویژه اینکه پس از همه‌گیری کرونا در طول چهار، پنج سال اخیر خیلی از خانواده‌ها در این شبکه اجتماعی حضور دارند و به آن انس گرفته‌اند. وی ادامه می‌دهد: بنابراین اگر بستر شاد را به گونه‌ای مدیریت کنیم که همه این ظرفیت‌ها در آن جاری شود، بی‌شک اتفاق مبارکی خواهد بود. حتی انتظار ما این است که آموزش و پرورش فقط آماده‌کننده بستر نباشد؛ بلکه خود مجری باشد؛ یعنی محوریت داشته باشد و اتفاقات فرهنگی _اجتماعی را از طریق ارتباطاتی که میان معلم و دانش‌آموزان، اولیا و مربیان و… دارد، فرماندهی کند.
عبداللهی در پاسخ به اینکه آیا هدف این است که مدیریت اوقات فراغت در شرایط فعلی فقط از طریق شاد انجام شود، اظهار می‌کند: بی‌شک این‌گونه نیست و بسترهای دیگری هم مدنظر هستند؛ یعنی در کنار فضای مجازی اجرای برنامه‌ها به صورت حضوری نیز انجام می‌شود. به عبارت دیگر در شهرها و مناطقی که امکان اجرای برنامه‌ها به صورت حضوری باشد، این کار انجام می‌گیرد.
رعایت ۲۰ نکته برای مقابله با تهدیدهای احتمالی
صادق حسن‌زاده ملکی، معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش نیز در خصوص اهمیت و نقش مدیریت اوقات فراغت در شرایط فعلی و تفاوت آن با شرایط عادی می‌گوید: در مدیریت اوقات فراغت در وضعیت موجود باید ۲۰ نکته را لحاظ کنیم؛ به طور مثال باید برخی از تهدیدهای احتمالی را تا حد امکان پیش‌بینی و از وقوع آن‌ها پیشگیری کنیم؛ چون دشمن ما رژیم صهیونیستی است که بدترین عنصر نامطلوب زمین به حساب می‌آید و هیچ اِبایی از کشتن کودکان ما ندارد. بنابراین در چنین شرایطی باید تدابیر خاصی را پیش‌بینی کنیم.
وی درباره برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش در زمینه اوقات فراغت در شرایط فعلی اظهار می‌کند: بی‌تردید در وضعیت موجود، امنیت و سلامت دانش‌آموزان عزیز در اولویت برنامه‌های فرهنگی-تربیتی آموزش و پرورش قرار دارد. از این رو بخشی از بخشنامه و شیوه‌نامه‌های ابلاغ شده به استان‌ها و شهرستان‌ها ناظر بر ملاحظات حفاظتی و امنیتی دانش‌آموزان عزیز است.
حسن‌زاده ملکی با اشاره به تفاوت نکات پیش‌بینی شده در شیوه‌نامه‌های جدید ابلاغ شده به استان‌های مختلف کشور با یکدیگر می‌افزاید: طبق این شیوه‌نامه‌ها، شورای تأمین و اداره‌های کل آموزش و پرورش هر استان ناظر به شرایط بومی خود تصمیم‌های لازم را می‌گیرند تا بتوانند با کمترین حادثه و مشکل این دستورات را دنبال کنند.
وی در خصوص عمده مواردی که در بخشنامه جدید مورد توجه قرار گرفته، می‌گوید: با توجه به تجربه‌ای که در دوره کرونا داشتیم، در این شیوه‌نامه تأکید مضاعفی بر استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی و به تعبیری اجرای برنامه‌های اوقات فراغت و بسیاری از کلاس‌های هنری-فرهنگی و آموزش‌های مختلف تکنیکی را به صورت غیرحضوری خواهیم داشت؛ یعنی در جاهایی که به دلیل ملاحظات سلامت و امنیت بچه‌ها امکان برگزاری جلسه به صورت حضوری نیست یا کمتر وجود دارد، بسته‌ای از این گونه موضوعات ارائه شده که به صورت غیرحضوری پیاده می‌شود.
معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش ادامه می‌دهد: ما معتقدیم موضوع تربیت در دوران بحران‌ها و چالش‌های بزرگ از جمله جنگ، نه تنها تعطیل نمی‌شود؛ بلکه به تعبیری این بحران‌ها که در مسیر زندگی قرار می‌گیرند، مهم‌ترین فرصت‌های تربیتی-فرهنگی هر نسلی تلقی می‌شوند؛ به طور مثال نسلی که در دوران دفاع مقدس تربیت شد تا سال‌ها توانست کشور را پیش ببرد و در مقابل چالش‌ها و مشکلات مختلف مقاومت کند.
وی می‌افزاید: همچنین در بخشنامه جدید روی کنشگری خودِ نوجوانان و مربیان در فضاهای مجازی، حقیقی، پیرامونی و خانوادگی نیز تمرکز ویژه شده؛ یعنی برای این‌ها هم پیشنهادها و محصولاتی را فراهم کردیم؛ به طوری که یک نوجوان مثلاً در دوره جنگی می‌تواند آن را انجام دهد و از فوایدش بهره‌مند شود.
حسن‌زاده ملکی با تأکید بر اینکه برنامه‌های معاونت پرورشی در شرایط فعلی فقط در بستر شاد تدارک دیده نشده، بیان می‌کند: برنامه‌ها و پایگاه‌های اوقات فراغت آموزش و پرورش زیاد و متنوع هستند. ضمن اینکه برنامه‌های ما در هر استان با استان دیگر فرق می‌کند. در برخی موارد ممکن است ارائه آن فقط به صورت مجازی و غیرحضوری صورت بگیرد و در برخی مناطق هم به شکل حضوری در اردوگاه‌ها و مراکز آموزشی و کانون‌های فرهنگی-تربیتی، دارالقرآن‌ها و… اجرا شود.
وی از تشکیل ستاد اوقات فراغت در وزارت آموزش و پرورش و همچنین در استان‌ها از حدود دو ماه پیش خبر می‌دهد و می‌گوید: البته از وقتی شرایط جنگی برای کشور پیش آمده، بخشی از تدابیر دچار تغییرات محسوسی شده است.
حسن‌زاده ملکی در پاسخ به این پرسش که امسال چند درصد از دانش‌آموزان زیر پوشش برنامه‌های اوقات فراغت وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته‌اند، اظهار می‌کند: در حال حاضر نمی‌توان آمار و ارزیابی دقیقی از این موضوع ارائه داد و برای این منظور باید تا آخر تابستان صبر کنیم. البته با توجه به شرایط پیش آمده پیش‌بینی می‌شود میزان یا درصد افراد زیر پوشش از سال‌های پیش متفاوت‌تر باشد؛ چون شرایط جنگی نوع حضور دانش‌آموزان در برخی از کلاس‌های اوقات فراغت را با چالش روبه‌رو کرده است؛ اما در سال‌های گذشته طیف‌های مختلفی از دانش‌آموزان از کلاس‌ها و برنامه‌های آموزش و پرورش در تعطیلات تابستانی استفاده می‌کردند.
وی ظرفیت‌های آموزش و پرورش برای اوقات فراغت دانش‌آموزان را بسیار بالا توصیف می‌کند و در همین خصوص می‌گوید: باید به این نکته توجه داشت که ما در این راستا از ظرفیت دستگاه‌ها و نهادهای دیگر هم استفاده می‌کنیم. بنابراین فراگیران برنامه‌های اوقات فراغت ما در سال‌های گذشته متفاوت بوده‌اند؛ اما مهم‌تر از تعداد و آمار فراگیران، موضوع کیفیت برنامه‌هاست.
مسئله ما کیفیت اوقات فراغت است. بر این اساس در چند ماه اخیر پیگیر این بودیم که در وهله نخست بتوانیم نوآوری‌هایی در این زمینه داشته باشیم یا با بهبود محتوای برنامه‌ها روحیه دانش‌آموزان را ارتقا دهیم. از این رو اجرای طرح‌های مختلف مثل هر دانش‌آموز یک مهارت اختصاصی را در دستور کار قرار داده‌ایم.
حسن‌زاده ملکی در پاسخ به اینکه تبدیل چالش‌ها به فرصت‌ها در شرایط بحرانی و جنگی نیازمند چه الزاماتی است، می‌افزاید: برای این منظور نخستین نکته یا الزام این است که زاویه نگاه ما باید فرصت‌محور باشد. در واقع انسان‌هایی که نگاه فرصت‌محور دارند، نه تنها از فرصت‌های پیش رو؛ بلکه از بدترین چالش‌ها نیز بهترین فرصت‌ها را برای خود استخراج می‌کنند؛ اما افرادی که منفی‌نگر هستند، از بهترین فرصت‌ها بدترین چالش‌ها را برای خود می‌سازند. بنابراین در شرایط فعلی باید نگاهی فرصت‌محور داشته باشیم. این طرز نگاه است که می‌تواند از دل مسائل و مشکلات مختلف، فرصت‌ها و راه‌حل‌ها را پیدا کند.
وی در همین زمینه اضافه می‌کند: علاوه بر راهکارهای یاد شده، ما باید با یکدیگر گفت‌وگو کنیم و از تجربیات موفق برای تبدیل چالش‌ها به فرصت‌ها بهره‌مند شویم. از سویی دیگر در حال حاضر شاهد افزایش بروز خلاقیت‌های جمعی در ایران هستیم؛ از این رو فردی که می‌خواهد با چالش‌ها مقابله کند، باید مقداری دقت داشته باشد و ببیند دیگرانی که در این مهم موفق بوده‌اند، چگونه با چالش‌ها مواجه شده‌اند. افزون بر آنچه اشاره شد، موضوع مهم دیگر، اراده انسان است؛ یعنی برای تبدیل چالش‌ها به فرصت‌ها باید اراده قوی داشت ضمن اینکه تدوین برنامه‌ریزی درست، استفاده از خرد جمعی، حفظ روحیه حماسی، برجسته‌سازی این گونه موضوعات، توکل به خدای متعال و همچنین تکیه بر آیات الهی، ما را در این مسیر کمک می‌کند تا از چالش‌ها برای خود فرصت ایجاد کنیم.
source