به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، این روز با هدف افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت حضور پرندگان در زیست‌بوم‌های طبیعی و همچنین ترغیب جوامع محلی به مشارکت فعال در شناسایی و حفاظت از پرندگان مهاجر نام‌گذاری شده است. همچنین، با توجه به تهدید‌های گسترده‌ای که این گونه‌ها با آن مواجه‌اند و اهمیت بوم‌شناختی آنها، دستیابی به حفاظت مؤثر از پرندگان مهاجر نیازمند همکاری بین‌المللی است.

در بسیاری از کشورها، این روز به‌عنوان رویدادی مهم در تقویم زیست‌محیطی شناخته می‌شود. فعالان محیط زیست از این فرصت برای اجرای برنامه‌های آموزشی، طرح‌های حفاظتی و جلب مشارکت عمومی بهره می‌برند.

 ایران؛ چهارراه پرندگان مهاجر

جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از حدود ۱۹۰ تالاب، بیش از سه میلیون هکتار از اراضی خود را به زیستگاه‌های تالابی اختصاص داده است که این میزان معادل ۳ درصد از کل تالاب‌های جهان به شمار می‌رود.

موقعیت جغرافیایی منحصر‌به‌فرد ایران، آن را در مسیر دو رشته مهاجرتی اصلی جهانی قرار داده است ۱- مسیر آفریقایی–اوراسیایی ۲- مسیر آسیای میانه–خاورمیانه–آفریقا

این ویژگی موجب شده که در فصول مختلف سال، گونه‌های متنوعی از پرندگان مهاجر در مناطق گوناگون کشور قابل مشاهده باشند.

ایران به‌عنوان یکی از مقاصد اصلی پرندگان مهاجر در غرب آسیا، میزبان بیش از ۳۲۰ گونه پرنده مهاجر است که در فصول پاییز و زمستان به کشور وارد می‌شوند. از جمله این پرندگان می‌توان به فلامینگو، پلیکان دالماتی، قو‌های فریادکش و سرسفید، اردک‌های سرسفید و سرسبز، غاز‌های پیشانی‌سفید، حواصیل‌ها، لک‌لک‌ها و انواع اردک‌ها اشاره کرد. این پرندگان در تالاب‌ها و زیستگاه‌های آبی ایران، به‌ویژه در استان‌های مازندران و گلستان، سکونت می‌گزینند و نقش مهمی در تنوع زیستی و زیست بوم‌های آبی کشور ایفا می‌کنند.

 انواع مهاجرت‌های پرندگان در ایران

مهاجرت پرندگان در ایران را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

۱. مهاجرت‌های داخلی

این مهاجرت‌ها درون مرز‌های کشور انجام می‌شود و شامل جابجایی‌های فصلی از شمال به جنوب در پاییز و بالعکس در بهار، یا مهاجرت‌های کوتاه‌مدت محلی است.

۲. مهاجرت‌های خارجی

این دسته شامل مهاجرت‌هایی است که پرندگان از مناطق دور یا نزدیک وارد ایران می‌شوند یا از ایران به دیگر کشور‌ها کوچ می‌کنند. برای مثال، برخی پرندگان مانند میوه‌خور‌ها از مناطق گرم استوایی عربستان و هند به جنوب یا حتی شمال ایران مهاجرت می‌کنند و در زمستان به زیستگاه‌های اصلی خود بازمی‌گردند. همچنین، برخی گونه‌های پرندگان آبزی مانند مرغابی‌سانان و درناها، در تابستان در شمال دریای خزر زادآوری کرده و در زمستان به مناطق مرکزی و جنوبی کشور مهاجرت می‌کنند.

۳. گذر پرندگان مهاجر

در مواردی، ایران تنها به‌عنوان گذرگاه موقت پرندگان مهاجر عمل می‌کند. این پرواز‌ها در سه مسیر انجام می‌شود:

شمال به جنوب: پرندگانی مانند درناها، مرغابی‌سانان، جغد تالابی از شمال آسیا به جنوب مهاجرت کرده و از ایران عبور می‌کنند.

شمال‌غرب به جنوب‌شرق: پرندگانی همچون لک‌لک سفید، زردپره خاکستری، زردپره سرسیاه و مگس‌گیر سینه‌سرخ از اروپا به هند مهاجرت کرده و ایران را به‌عنوان گذرگاه انتخاب می‌کنند.

شمال‌شرق به جنوب‌غرب: گونه‌هایی مانند بلبل خال‌دار، بلدرچین، سبزه‌قبا و پرستو‌ها از شمال‌شرق آسیا به عربستان و آفریقا مهاجرت می‌کنند و در این مسیر، از آسمان ایران عبور می‌نمایند.

نقش و اهمیت پرندگان مهاجر در زیست بوم

وجود بیش از سه میلیون هکتار عرصه تالابی در کشور، همراه با تنوع اقلیمی گسترده، ایران را به یکی از مقاصد مهم و مناسب برای پرندگان مهاجر تبدیل کرده است. این شرایط موجب شده تا گونه‌های متنوعی از پرندگان، ایران را برای استراحت، تغذیه، زادآوری یا گذر انتخاب کنند.

مهاجرت پرندگان، از منظر زیست‌محیطی، اهمیت بسیار زیادی دارد. بسیاری از پرندگان مهاجر نقش کلیدی در تعادل اکولوژیکی ایفا می‌کنند. آنها به عنوان شکارچیان طبیعی آفات، به کنترل جمعیت حشرات مضر و جوندگان کمک کرده و نیاز به استفاده از سموم شیمیایی در کشاورزی را کاهش می‌دهند.

برخی از این پرندگان، به‌ویژه گونه‌های کوچک و حشره‌خوار، در گرده‌افشانی گل‌ها نقش دارند که موجب افزایش باروری گیاهان، تولید میوه و بذر می‌شود. همچنین بسیاری از پرندگان با انتقال بذر گیاهان به مناطق مختلف، به پراکندگی گیاهان و تنوع زیستی در زیستگاه‌های طبیعی کمک می‌کنند.

با این حال، در سال‌های اخیر چالش‌هایی نظیر کاهش تنوع زیستی، تغییرات اقلیمی، تخریب زیستگاه‌ها، آلودگی محیط زیست و استفاده از سموم ضد آفت در اراضی کشاورزی، تهدیدات جدی برای بقای پرندگان مهاجر ایجاد کرده‌اند. این تهدید‌ها می‌تواند منجر به کاهش جمعیت برخی از گونه‌ها یا حتی انقراض کامل آنها شود، که تأثیرات منفی بر سلامت و پایداری زیست بوم‌ها خواهد داشت.

شعار روز جهانی پرندگان مهاجر در سال ۲۰۲۵ کاملا هم راستا با چشم انداز تنوع زیستی جهانی برای سال ۲۰۵۰ یا به عبارتی” زندگی همسو با طبیعت” انتخاب شده است. از آنجا که ایران نیز، هر ساله میزبان صد‌ها هزار گونه زیبا و شگفت انگیز پرندگان مهاجر است که زیبایی چشم انداز‌های بی نظیر کشور را دوچندان می‌کنند، باید شعار امسال را سرلوحه برنامه‌های حفاظتی خود قرار دهیم و برای این گنجینه‌های بی بدیل حیات، محیطی امن و مطلوب فراهم آوریم.