محمد باقر صابری زفرقندی نوشت: موضوع جمعیت و فرزندآوری یکی از موضوعاتی بود که در نشست مجمع عمومی فرهنگستان علوم پزشکی در تاریخ ۱۳ آذر ۴۰۴ به بحث گذاشته شد.

رئیس فرهنگستان و وزیر بهداشت در سخنان خود در شروع نشست دلایل قانع کننده و مبتنی بر شواهدی را در مورد ضرورت توجه به افزایش جمعیت بیان داشتند.

گزارشات مسئولان ذی ربط نیز حکایت از عزم جدی برای اصلاح این نقصان داشت. به نظر می‌رسد رشد منفی جمعیت چالشی جدی است که اگر متولیان امر با ورود عالمانه و واقع بینانه به رفع آن همت نکنند، مشکلات و معضلاتی که گریبان بسیاری از کشورهای توسعه یافته را گرفته است؛ می‌تواند کشور ما را نیز دست خوش ناملایمات و معضلاتی نماید که برون رفت از آن هزینه‌های سنگینی را بر جامعه تحمیل می‌کند و بنابراین اصلاح رویکردهای فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، آموزشی و اقتصادی برای افزایش متوازن جمعیت بدیهی و اجتناب ناپذیر است.

آنچه به عنوان یک دغدغه جدی انگیزه این نوشته است، غفلت از افزایش نامتوازن جمعیت است. افزایش نامتوازن جمعیت به معنی رشد بیش از حد جمعیت در یک منطقه، گروه سنی، قوم، مذهب و یا جنسیتی است.

دست اندرکاران سیاست جمعیتی باید با دقت تمام به این نکته توجه کنند که سیاست‌ها نباید رشد جمعیت را نامتوازن کند تا کشور از تبعات آن مصون بماند.

به برخی از مهم‌ترین دلایل و تبعات رشد نامتوازن جمعیت که لازم است مورد توجه قرار بگیرد در ادامه اشاره می‌شود.

۱- از تبعات افزایش نامتوازن جمعیت فشار بر روی منابع و خدمات شهری مانند حمل و نقل، بیمارستان‌ها، مدارس و مسکن است. بدیهی است اگر در کشور بعضی از مناطق و یا شهرها شلوغ و برخی خلوت باقی بمانند توسعه اقتصادی و کیفیت زندگی نیز متأثر می‌شود و مهاجرت و به تبع آن اختلافات اجتماعی و تغییر بافت فرهنگی شکل می‌گیرد.

۲- یکی از عواملی که در افزایش جمعیت نامتوازن می‌تواند نقش جدی داشته باشد، دادن پاداش برای فرزندآوری است. دادن پاداش‌هایی مثل پول، وام، زمین، خودرو یا مزایای دیگر برای فرزندآوری می‌تواند به صورت ناخواسته سبب نامتوازن شدن جمعیت شود به این دلیل که پاداش‌های فرزندآوری معمولاً برای همه یکسان نیستند و یا همه توان استفاده از آن را ندارند. در نتیجه احتمال اینکه خانواده‌های کم ‌درآمد بیشتر تحت تأثیر قرار بگیرند و خانواده‌های متوسط و پُردرآمد که هزینه‌های تربیت کودک برایشان مهم است، کمتر واکنش نشان‌دهند وجود دارد.

۳- فرزندآوری مبتنی بر پاداش مادی سبب می‌شود تا رشد جمعیت در برخی گروه‌ها سریع‌تر شود و ترکیب اجتماعی را تغییر دهد. احتمال اینکه در مناطق روستایی یا شهرهای کوچک، مزایای مالی انگیزه‌ی بزرگ ‌تری ایجاد کند ولی در کلانشهرها به دلیل اینکه هزینه زندگی زیاد است پاداش‌ها تأثیر چندانی نداشته باشد و در نتیجه بعضی استان‌ها پرجمعیت‌تر و بعضی دیگر همچنان کم‌جمعیت بمانند و توزیع جغرافیایی جمعیت نامتوازن شود زیاد است.

۴- در مورد اصل پاداش نیز اگر پاداش پایدار و به اندازه‌ای نباشد تا هزینه واقعی فرزندان را پوشش دهد دور از ذهن نیست که خانواده‌هایی که به امید پاداش فرزندآوری کرده‌اند را دچار مشکلات معیشتی کند و مشکلات اقتصادی می‌تواند کیفیت تربیت، آموزش و سلامت کودکان را تحت تأثیر قرار دهد و در آینده موجب ایجاد شکاف طبقاتی و اختلاف سطح اجتماعی بین نسل‌ها شود.

۵- پاداش در صورتی که بدون آینده نگری و مبتنی بر مطالعات آینده نگرانه نباشد می‌تواند با افزایش ناگهانی تولدها بعد از مدتی کم اثرشود و در نتیجه یک تورم نسلی به معنی رشد موجی و ناپایدار ایجاد کند به این معنی که یک نسل بزرگ و نسل‌های بعد کوچک باشند. نتیجه این پدیده نامتعادل شدن ساختار سنی و نیروی کار در آینده خواهد بود. به عنوان مثال پاداش برای استان‌های کم برخوردار و محروم انگیزه بیشتری ایجاد می‌کند و رشد سریع جمعیت سیل مهاجرت به شهرهای بزرگ و توسعه حاشیه نشینی را به دنبال خواهد داشت.

راهکار پیشنهادی برای کاهش حداکثری رشد نامتوازن

برخلاف پاداش نقدی، آموزش و پرورش رایگان و با کیفیت و بهداشت و درمان رایگان برای کودکان اثر متعادل کننده دارد و می‌تواند یکی از مؤثرترین راه‌ها برای ایجاد توازن جمعیتی باشد. متأسفانه نظام طبقاتی آموزش و پرورش و وضعیت ارائه خدمات بهداشتی و درمانی یکی از دغدغه‌های مهم و غیر قابل انکار مردم برای فرزندآوری است.

اگر مطابق و به تبعیت از قانون اساسی آموزش و درمان کودکان رایگان شد، فرزندان خانواده‌های کم‌درآمد نیز می‌توانند خوب آموزش ببینند. در مناطق محروم کودکان از خدمات بهتر بهره‌مند شوند و در نتیجه تفاوت بین طبقات مختلف کمتر شود.

نتیجه قهری این رویکرد نه تنها رغبت مردم به فرزندآوری است بلکه جلوگیری از تمرکز رشد جمعیت در یک طبقه خاص و ایجاد فرصت‌های برابر است. متولیان امر نباید فراموش کنند.