به گزارش روزپلاس، حرکت موذیانه ترامپ و نتانیاهو در آسیای مرکزی، روزنامه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی ترکیه را نیز به سوی خود جلب کرد. چرا که قزاقستان، یکی از کشورهایی است که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، در گروه موسوم به «سازمان کشورهای ترک» حساب ویژه‌ای روی آن باز کرده بود. ولی حالا، با عادی‌سازی روابط قزاقستان و رژیم صهیونیستی، شرایط جدیدی به وجود آمده که از بسیاری جهات، یک هشدار استراتژیک برای آنکارا است. 

توسعه روابط دیپلماتیک قزاقستان با رژیم صهیونیستی می‌تواند محور جایگزینی برای حوزه نفوذ ترکیه در آسیای مرکزی ایجاد کند. به ویژه در چارچوب اجلاس C5+1 (ایالات متحده + 5 کشور آسیای مرکزی)، این عادی‌سازی به عنوان یک استراتژی متعادل‌سازی مورد حمایت واشنگتن تفسیر می‌شود. مشارکت قزاقستان در این روند نشان می‌دهد که توافقات ابراهیم محدود به جهان عرب نیست، بلکه اکنون در حال گسترش به اوراسیا است.

جوشکون باشبوغ از دانشگاهیان حوزه مطالعات امنیتی در ترکیه، در مصاحبه با شبکه تلویزیونی سی.ان.ان ترک، گفته: «این یک اقدام مهم است. نباید از تاثیر چنین عادی‌سازی‌هایی غافل بمانیم. این اقدام، ضرورت بازتعریف استراتژی منطقه‌ای ترکیه را به میان آورده است. خطر انزوای استراتژیک برای ترکیه در حال افزایش است و ما نیاز به تقویت دیپلماسی چندقطبی داریم.».

همچنین ملیک ییگیتل از روزنامه‌نگاران ترکیه بر این باور است که ترکیه تا اینجای کار در سیاست خارجی خود درباره جغرافیای موسوم به «جهانِ ترک»، صرفاً بر روی نفوذ بر مبنای پیوندهای فرهنگی فعالیت کرده است. اما این شیوه، جوابگوی نیازها نیست و اقدامات فرهنگی، باید با ابزارهای اقتصادی و دیپلماتیک پشتیبانی شود.

اما در دیگر سو، موسسه تحقیقات اویغور (UYIS) تحت تاثیر تبلیغات نتانیاهو- ترامپ قرار گرفته و مدعی شده که «اقدام قزاقستان، بنا نهادن پل صلحی است که از قلب اوراسیا تا خاورمیانه امتداد دارد».

اگر چه آستانه از قبل با رژیم صهیونیستی روابط دیپلماتیک داشت، ولی پیوستن به توافق‌نامه‌ ابراهیم، نشان دهنده آن است که حالا، آمریکایی‌ها در تعامل با قزاقستان و جمهوری آذربایجان، طرح‌های سیاسی خود را به گونه‌ای پیش می‌برند که ابتکار عمل سیاسی در منطقه، ارتباط چندانی با خواسته‌ها و اراده سیاسی ترکیه نداشته باشد و اردوغان نتواند در مقام یک کنشگر فعال و هدایت‌کننده، بر سیاست خارجی کشورهای ترک، اثر بگذارد.

کشورهای ترک، ترکیه را ناامید کردند

عصمت اُزچلیک از تحلیلگران مشهور ترکیه، به اهمیت نفوذ رژیم صهیونیستی در جزیره قبرس اشاره کرده و می‌گوید: «ما انتظار داشتیم که جمهوری‌های ترک آسیای مرکزی، به منظور مقابله با نفوذ اسرائیل، جمهوری ترک قبرس شمالی را به رسمیت بشناسند. ولی آنها دقیقاً برعکس عمل کردند. اولاً ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان، قبرس یونانی را به رسمیت شناختند و استقلال ترک‌ها را تجزیه طلبی قلمداد کردند. دوم این که همه آنها در قبرس، سفیر منصوب کردند. ولی حالا یک قدم فراتر رفته‌اند و شاهد پیوستن قزاقستان به توافق ابراهیم هستیم. البته ترامپ درباره این توافق با ازبکستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان هم صحبت کرده است. آیا بقیه هم آن را می‌پذیرند؟ معلوم نیست. ما هنوز چیزی نمی‌دانیم. تنها چیزی که می‌دانم، این است که بروز این شکاف‌ها در جمهوری‌های ترک، واقعاً دردناک است».

عصمت اُزچلیک در ادامه می‌گوید: «روند سناریو به این شکل بود که اول، شرکت‌های آمریکایی وارد بازی شدند. آنها 30 قرارداد سرمایه‌گذاری با قزاقستان به ارزش مجموع 17.5 میلیارد دلار امضا کردند. پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم، از دل این همکاری اقتصادی درآمده است. حماس به شدت به این تصمیم واکنش نشان داد. چرا که قزاقستان با این کار، چشم بر جنایات اسرائیل بست. نیویورک تایمز آن را یک پیروزی سیاسی کم‌هزینه توصیف کرد. روزنامه‌های اسرائیلی حامی نتانیاهو هم از این اتفاق، استقبال کردند. حالا باید بدانیم که این، یک تقسیم کار و همدستی دقیق بین آمریکا و اسرائیل در آسیای مرکزی است. واشنگتن بر توافق‌نامه‌های ابراهیم متمرکز شده و ترامپ کشورها را مجبور به دستیابی به توافق می‌کند».

عصمت اُزچلیک به این نیز اشاره کرده که حالا پیمان نظامی ناتو بر روی جمهوری آذربایجان متمرکز شده و قرار است سلاح ناتو در آذربایجان، جایگزین سلاح روسی شود. این نشانه‌ای از یک بحران جدید در  قفقاز است.

ترکیه باید مراقب باشد

برجان توتار از دیگر تحلیلگران ترکیه، از اهمیت شکست نقشه‌های ترامپ در انتخابات شهرداری نیویورک یاد کرده و می‌گوید: «ترامپ پس از پیروزی زهران ممدانی و تداوم شکست در داخل، همچنان به دنبال آرامش در خارج از کشور است. در این زمینه، سوریه بدون شک در دستور کار سیاست خارجی است و نقطه دوم، آسیای مرکزی است. این جغرافیا، یکی از مناطق مورد علاقه ترامپ است. ترامپ چند روز پیش میزبان رهبران قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در کاخ سفید بود. او جهان ترک را به توسعه روابط با اسرائیل و دولت قبرس یونانی‌نشین تشویق کرد. هدف اصلی او برقراری صلح در اوکراین است. همه این مواضع متغیر با استراتژی بزرگ آمریکا علیه روسیه و چین به خوبی هماهنگ شده‌اند. ترامپ اعتبار دستاوردهای اردوغان، از جمله روند صلح قفقاز را از آن خود می‌داند».

توتار در ادامه می‌گوید: «ترامپ، هر وقت دلش بخواهد، از اردوغان تعریف و تمجید می‌کند. اما در همه مناطق، سیاست خود را علیه ترکیه هدایت می‌کند. دیدار او با احمد الشرع در کاخ سفید، پیامی برای ترکیه است. او می‌خواهد نشان دهد که در سوریه، هم با دمشق و هم با کردها ارتباط دارد و در آسیای مرکزی هم، عادیسازی روابط با اسرائیل را به یک برنامه مهم تبدیل کرده است». 

گزینه‌های ترکیه

شواهد نشان می‌دهد که روابط هر دو عضو مهم سازمان کشورهای ترک یعنی جمهوری آذربایجان و قزاقستان با رژیم صهیونیستی، عملاً به این معنی است که نوعی فشار استراتژیک بر ترکیه افزایش می‌یابد و به همین خاطر، با وجود برخورداری از پیوندهای فرهنگی و اقتصادی قوی با قزاقستان، به جای انتقاد آشکار، موضع دیپلماتیک محتاطانه‌ای اتخاذ می‌کند. ولی در ادامه، دولت اردوغان گزینه‌های متعددی در اختیار ندارد و همچنان که در پرونده قبرس اثبات شد، آنکارا ابزار و امتیاز خاصی ندارد که بتواند با استفاده از آن، عملاً به قطب نمای استراتژیک کشورهای ترکی تبدیل شود. 

برخی از تحلیلگران منتقد سیاست خارجی اردوغان، بر این باورند که ترکیه در چند سال اخیر و به ویژه در جریان پرونده کریمه، دچار خطای راهبردی شد.

روزنامه آیدنلک چاپ آنکارا، در گزارشی به این اشاره کرده «بیایید از خودمان سوال کنیم. آیا ما برای به رسمیت شناخته شدن جمهوری ترک قبرس شمالی به اندازه کافی تلاش کردیم؟ خیر. کافی بود ما الحاق کریمه به روسیه را به رسمیت بشناسیم. در این صورت، روسیه نیز استقلال قبرس ترک را به رسمیت می‌شناخت و در سازمان کشورهای ترک نیز موقعیت بهتری داشتیم».

این روزنامه همچنین با اعلام حمایت مجدد از طرح دولت باغچلی شریک سیاسی اردوغان و رهبر حزب حرکت ملی گرا، از اردوغان خواسته تا در اتحادیه ترکیه – روسیه – چین جای بگیرد.

آیدنلک به این نیز اشاره کرده که سخنان تام باراک مبنی بر «ضرورت همکاری ترکیه و اسرائیل از خزر تا دریای مدیترانه» ناظر بر اتفاقاتی است که ترامپ و نتانیاهو برای آنها برنامه‌ریزی کرده‌اند.

با این حال، رسانه‌ها و اندیشکده‌های غربی نگاه متفاوتی به این موضوع دارند و فایننشال تایمز در گزارش خود، به این اشاره کرده که آنکارا، اقدام جدید ترامپ برای تشویق عادیسازی روابط قزاقستان – اسرائیل را بخشی از استراتژی حضور معنی‌دار آمریکا در آسیای مرکزی می‌داند و در این صورت، ترکیه نیز ماموریت‌های مهمی در مراقبت از پروژه‌های آمریکا در آسیای مرکزی خواهد داشت.