در فوریه‌ی ۲۰۲۵، «رایان آلتو»، مردی ۴۸ ساله از کالیفرنیا، دچار علائمی شد که در ابتدا شبیه یک آنفلوآنزای ساده به نظر می‌رسید. او سردرد، بدن‌درد و خستگی عمومی داشت، اما تنها چند ساعت پس از آنکه خودش را به بیمارستان رساند، حالش به‌شدت وخیم شد. او دچار توهم شد، حملات تشنجی را تجربه کرد و به کمایی رفت که هشت هفته به طول انجامید. تشخیص نهایی چه بود؟ یک بیماری نادر عصبی به‌نام آنسفالیت ضد گیرنده‌ی NMDA.
به گزارش انتخاب و به نقل از انلی مای هلث؛ ماهِ‌ها بعد، رایان هنوز قادر به راه رفتن نبود و به‌درستی دنیای اطرافش را درک نمی‌کرد. خانواده‌اش روند بهبودی او را «کند و دردناک» توصیف کردند، همراه با سردرگمی مداوم و عملکرد شناختی شکننده.
ماجرای رایان منحصر به‌فرد نیست. افراد زیادی، به‌ویژه زنان جوان، با علائمی مشابه مواجه می‌شوند که اغلب با بیماری‌های روانی یا عفونت ویروسی اشتباه گرفته می‌شوند.
آنسفالیت ضد گیرنده‌ی NMDA چیست؟
به گفته‌ی دکتر راهول چاکور، متخصص مغز و اعصاب در بیمارستان جس‌لوک، بمبئی:
«آنسفالیت ضد گیرنده‌ی NMDA یک اختلال خودایمنی عصبی است که در آن، سیستم ایمنی بدن بر علیه گیرنده‌های NMDA (گیرنده‌ی ان-متیل-دی-آسپارتات) در سیستم عصبی پادتن تولید می‌کند.»
این بیماری، دستگاه لیمبیک مغز را درگیر می‌کند، بخشی که مسئول احساسات و رفتارهاست. بیماری اغلب با خستگی یا تب آغاز می‌شود، اما به‌سرعت می‌تواند به علائم شدید روان‌پزشکی و عصبی مانند بی‌قراری، پارانوییا، گیجی، تشنج و حتی کما منجر شود.
طبق اطلاعات پایگاه StatPearls Publishing، آنسفالیت ضد گیرنده‌ی NMDA یک بیماری نادر است که در هر یک میلیون و ۵۰ هزار نفر، تنها یک مورد دیده می‌شود. با این حال، این بیماری شناخته‌شده‌ترین و احتمالاً شایع‌ترین نوع آنسفالیت خودایمنی است.
چرا علائم اولیه اغلب به‌اشتباه تشخیص داده می‌شوند؟
در مراحل اولیه، علائم این بیماری ممکن است فریبنده و خفیف به‌نظر برسند. دکتر چاکور می‌گوید:
«علائم آغازین شامل تب، سردرد، خستگی و احساس عمومی ناخوشی هستند.»
اما طی چند روز یا هفته، بیمار ممکن است دچار اضطراب شدید، تحریک‌پذیری یا توهم شود که به‌سادگی با اسکیزوفرنی یا روان‌پریشی اشتباه گرفته می‌شود.
این هم‌پوشانی باعث می‌شود بسیاری از بیماران، به‌ویژه زنان، در ابتدا به مراکز روان‌پزشکی فرستاده شوند و نه به بخش مغز و اعصاب؛ و همین مسئله موجب تأخیر در درمان حیاتی می‌شود.
علل این حمله‌ی خودایمنی چیست؟
یکی از دلایل شایع، سندروم پارانئوپلاستیک است؛ وضعیتی که در آن تومور (اغلب نوعی تراتوم تخمدانی در زنان جوان) باعث می‌شود سیستم ایمنی پادتن‌هایی بسازد که به مغز نیز حمله می‌کنند.
دکتر چاکور اضافه می‌کند: «عفونت‌هایی مانند ویروس تبخال نوع اول (HSV-1) نیز می‌توانند از طریق پدیده‌ای به‌نام «تقلید مولکولی» موجب گمراهی سیستم ایمنی شوند و به تخریب بافت سالم مغز بینجامند. این اتفاق حتی هفته‌ها پس از بهبودی از عفونت ویروسی هم ممکن است رخ دهد.»
چگونه این بیماری تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص این بیماری نیازمند مجموعه‌ای از آزمایش‌های بالینی است، از جمله:
• MRI مغز برای بررسی ساختار مغز
• نوار مغز (EEG) برای بررسی فعالیت غیرطبیعی مغز
• پونکسیون کمری (نمونه‌گیری از مایع مغزی-نخاعی) برای یافتن پادتن‌های ضد گیرنده‌ی NMDA
در زنان جوان، ممکن است برای یافتن تومورهای نهفته مانند تراتوم، سونوگرافی لگن یا اسکن PET انجام شود.
درمان و احتمال بهبودی
درمان شامل سرکوب سیستم ایمنی و در صورت وجود، حذف منبع حمله‌ی پادتن‌هاست. این شامل موارد زیر است:
• درمان‌های ایمنی مانند استروئیدها یا IVIG (ایمونوگلوبولین داخل‌وریدی)
• پلاسمافرز (تصفیه‌ی خون برای حذف پادتن‌های مضر)
• جراحی برای برداشتن تومور
بیماران ممکن است به داروهای ضدروان‌پریشی، ضدتشنج و توان‌بخشی گسترده نیاز داشته باشند. برخی از بیماران طی چند ماه عملکرد شناختی کامل خود را بازمی‌یابند؛ اما دیگران ممکن است برای سال‌ها به درمان و حمایت مداوم نیاز داشته باشند.
چرا آگاهی عمومی درباره‌ی این بیماری اهمیت دارد؟
آنسفالیت ضد گیرنده‌ی NMDA همچنان بیش از حد ناشناخته است. از آنجا که علائم اولیه‌اش با بیماری‌های رایج مانند عفونت‌ها یا اختلالات روانی مشابه است، بسیاری از بیماران برای رسیدن به تشخیص و درمان درست، دچار تأخیر خطرناک می‌شوند.
∎