اختلالات مصرف الکل تنها یک مشکل رفتاری نیستند، بلکه با سلامت روان ، اضطراب و سیستم پاداش مغز گره خورده‌اند. حالا شواهدی وجود دارد که داروهای کاهش وزن می‌توانند در این چرخه مداخله کنند. اما آیا واقعاً مغز با کمک این داروها راحت‌تر می‌تواند در برابر وسوسه نوشیدن مقاومت کند؟

به گزارش خط سلامت شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد داروهای لاغری مانند Ozempic و سایر داروهای فعال‌کننده گیرنده GLP-1 ممکن است به افراد کمک کنند تا مصرف الکل را کاهش دهند. اما هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز است.

گزارش‌های غیررسمی نشان می‌دهد افرادی که داروهایی مانند Ozempic و Wegovy مصرف می‌کنند، می‌گویند که به‌طور ناگهانی راحت‌تر می‌توانند یک نوشیدنی اضافی را در مهمانی‌ها رد کنند. اما آیا تحقیقات نیز این موضوع را تأیید می‌کند؟ آیا این داروهای کاهش وزن باعث کاهش مصرف الکل می‌شوند؟

با اینکه تحقیقات بیشتری لازم است، اما شواهد در حال افزایش است که نشان می‌دهد داروهای فعال‌کننده گیرنده GLP-1  شامل سماگلوتاید (با نام تجاری Ozempic و Wegovy) و لیرگلوتاید (Saxenda) واقعاً می‌توانند مصرف الکل را کاهش دهند، و محققان امیدوارند که این داروها بتوانند به کنترل مصرف پرخطر الکل کمک کنند.

این تحقیقات هنوز در مراحل اولیه قرار دارند و دانشمندان هنوز نمی‌دانند این داروها چگونه ممکن است روی مغز اثر بگذارند و مصرف الکل را کاهش دهند. اما بیش از دوازده کارآزمایی بالینی در حال انجام است تا به این سؤالات پاسخ دهند.

مصرف الکل چگونه مغز را تغییر می‌دهد؟

الکل اعتیادآور است و سالانه موجب مرگ ۲.۶ میلیون نفر در سراسر جهان می‌شود؛ بخشی از این اثرات به دلیل افزایش خطر بیماری‌های قلبی و سرطان است.

دکتر موریس اوفارل، محقق چاقی گفت:«به‌نظر من هیچ مقدار ایمنی برای مصرف الکل وجود ندارد. اگر به‌طور منظم الکل بنوشید، مانند این است که به‌طور منظم سیگار بکشید.»

بسیاری از افراد دچار اختلال مصرف الکل (AUD) می‌شوند؛ یک وضعیت پزشکی که در آن فرد علی‌رغم پیامدهای منفی، همچنان به نوشیدن ادامه می‌دهد.

وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، اثرات الکل مانند احساس لذت یا بی‌حسی احساسات منفی، باعث ترشح دوپامین در مرکز پاداش مغز یعنی هسته اکومبنس می‌شود. این فرآیند انگیزه نوشیدن را تقویت می‌کند. با گذر زمان، تصمیم‌گیری از یک انتخاب آگاهانه که در قشر پیش‌پیشانی مغز انجام می‌شود، به عادتی ناخودآگاه در گانگلیون‌های پایه تبدیل می‌شود.

اوفارل توضیح می‌دهد:«اگر به سیستم لیمبیک مغز – که به دنبال پاداش فوری است – بیش از حد خوراک دهید، این سیستم آن‌قدر قوی می‌شود که عملاً قشر پیش‌پیشانی مغز را، که مسئول برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و خودکنترلی است، تحت سلطه خود قرار می‌دهد.»

داروهای GLP-1 چگونه وارد عمل می‌شوند؟

داروهای فعال‌کننده گیرنده GLP-1 با تقلید از هورمون GLP-1 (پپتید شبه‌گلوکاگون ۱) عمل می‌کنند؛ هورمونی که در مغز احساس سیری پس از غذا خوردن را ایجاد می‌کند. بنابراین این احتمال وجود دارد که این داروها نیز با اثرگذاری بر مغز، بر مصرف الکل تأثیر بگذارند؛ چیزی که متخصصان به Live Science گفته‌اند.

نشانه‌های امیدبخش از داروهای کاهش وزن

تنها تعداد اندکی از مطالعات انسانی به بررسی تأثیر این داروها بر مصرف الکل پرداخته‌اند. برای مثال، تحقیقی که در ماه مه در کنگره اروپایی چاقی در اسپانیا ارائه شد، نشان داد که سماگلوتاید میزان نوشیدنی هفتگی را در ۱۷۹ نفر که اضافه‌وزن یا چاقی داشتند و بیش از ۱۰ واحد الکل در هفته مصرف می‌کردند، کاهش داد.

در میان کسانی که به‌طور منظم الکل می‌نوشیدند، مصرفشان از حدود ۲۳ واحد به حدود ۸ واحد در هفته کاهش یافت – یعنی بیش از ۶۵٪ کاهش.

اما این مطالعه به‌صورت تصادفی افراد را به دو گروه دارونما یا داروی لاغری تقسیم نکرده بود، بنابراین ممکن است عوامل دیگری غیر از دارو باعث کاهش مصرف الکل شده باشند. همچنین، تحقیق به گزارش‌های خود افراد درباره مصرف الکل تکیه کرده بود که همیشه دقیق نیستند؛ بنابراین به مطالعات سخت‌گیرانه‌تری نیاز است.

در مطالعه‌ای دیگر که اوایل امسال در ژورنال JAMA Psychiatry منتشر شد، محققان نتایج یک آزمایش تصادفی و کنترل‌شده با دارونما را گزارش دادند که بهتر می‌تواند نقش دارو را در کاهش مصرف الکل بررسی کند.

در این آزمایش، ۴۸ بزرگسال مبتلا به AUD که به‌دنبال درمان نبودند، به‌صورت هفتگی تزریق سماگلوتاید دریافت کردند و در محیط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار گرفتند.

نتایج نشان داد افرادی که سماگلوتاید مصرف کردند، نسبت به گروه دارونما کمتر الکل نوشیدند و میل کمتری به نوشیدن داشتند. البته این دارو دفعات نوشیدن را کاهش نداد، اما میزان مصرف در هر نوبت را پایین آورد.

هندرسون گفت:«جالب اینجاست که این کاهش در افرادی مشاهده شد که قصد کاهش مصرف الکل نداشتند.»

مکانیسم اثر چگونه است؟

اگرچه تحقیقات انسانی هنوز محدود است، هندرسون توضیح می‌دهد که “سابقه‌ی نسبتاً گسترده‌ای از تحقیقات حیوانی وجود دارد که نشان می‌دهد داروهای GLP-1 می‌توانند مصرف الکل را کاهش دهند.”

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ بر روی جوندگان که در ژورنال eBioMedicine منتشر شد، نشان داد که سماگلوتاید از آزادسازی دوپامین ناشی از الکل در مغز جلوگیری می‌کند. این یافته ممکن است نشان دهد که این داروها با جلوگیری از تحریک بیش از حد سیستم لیمبیک توسط الکل عمل می‌کنند و پاداش مغز پس از نوشیدن را کاهش می‌دهند.

در حقیقت، حیواناتی که سماگلوتاید دریافت کردند، کمتر الکل نوشیدند. همچنین، الکل بر سلول‌های مهارکننده مغز تأثیر می‌گذارد که نقش مهمی در کنترل تکانه‌ها دارند. به‌نظر می‌رسد داروهای GLP-1 می‌توانند بخشی از این اثرات را جبران کنند؛ طبق مطالعه‌ای دیگر در سال ۲۰۲۳ که بر روی موش‌ها در ژورنال JCI Insight منتشر شد.

اما آیا این کافی است؟

البته، انسان‌ها بسیار پیچیده‌تر از جوندگان هستند. و درحالی‌که دانشمندان در حال کشف مکانیسم‌های اثر این داروها هستند، ممکن است مدت زیادی طول بکشد تا کاملاً درک شود این داروها چگونه عمل می‌کنند.

دکتر مایکل ویور، استاد روان‌پزشکی و مدیر مرکز تحقیقات نوروبیولوژی اعتیاد در دانشگاه علوم پزشکی تگزاس (UTHealth Houston)، گفت:«اگر شما این داروها را به دلایلی مانند دیابت، چاقی یا بیماری قلبی دریافت می‌کنید، کاهش میل به نوشیدن الکل ممکن است یک مزیت جانبی خوشایند باشد. اما هنوز خیلی زود است که این داروها را به‌عنوان درمان اختلال مصرف الکل تجویز کنیم.»

ویور افزود:«ما داروهایی برای درمان AUD داریم که در دسترس و اثربخش هستند، مانند نالترکسون، آکامپروسات و دی‌سولفیرام. نیازی نیست منتظر یک داروی معجزه‌آسا بمانید. کمک در دسترس است.»

از منظر سلامت روان، استفاده از داروهای کاهش وزن مانند Ozempic و سایر محرک‌های گیرنده GLP-1 برای کاهش مصرف الکل، موضوعی پیچیده و چندبعدی است. در ادامه، این موضوع را از دیدگاه سلامت روان تحلیل می‌کنیم:

تأثیر بر مدار پاداش مغز

مصرف الکل اغلب برای بسیاری از افراد نوعی خوددرمانی روانی است — راهی برای فرار از استرس، اضطراب، افسردگی یا مشکلات کنترل هیجان. این رفتار با افزایش دوپامین در مرکز پاداش مغز (nucleus accumbens) تقویت می‌شود و با تکرار، به عادتی نیرومند و ناهوشیار تبدیل می‌گردد.

تحقیقات اولیه نشان داده‌اند که داروهای GLP-1 ممکن است ترشح دوپامین ناشی از الکل را کاهش دهند. این به معنی کاهش حس پاداش ناشی از نوشیدن است و در نتیجه، احتمال کاهش انگیزه برای نوشیدن الکل افزایش می‌یابد.

نقش در کاهش “اشتیاق روانی”

یکی از علائم اصلی در اعتیاد به الکل، اشتیاق شدید ذهنی یا “craving” است که می‌تواند فرد را به‌رغم دانستن عوارض، به سمت نوشیدن سوق دهد. طبق برخی مطالعات، داروی Ozempic در افرادی که قصد کاهش مصرف الکل را نداشتند نیز باعث کاهش اشتیاق به نوشیدن شده است. این می‌تواند تأثیر مثبتی در بهبود خودکنترلی، تنظیم هیجان و تصمیم‌گیری داشته باشد — که همگی از جنبه‌های کلیدی سلامت روان هستند.

نکته مهم: درمان جایگزین یا مکمل؟

هرچند نتایج اولیه امیدوارکننده‌اند، اما باید توجه داشت که:

این داروها هنوز برای درمان اختلال مصرف الکل (AUD) تایید نشده‌اند.

درمان‌های فعلی مانند روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT)، گروه‌های حمایتی (AA)، و داروهایی مانند نالتروکسان هنوز استاندارد طلایی هستند.

مصرف این داروها بدون همراهی با مداخلات روان‌شناختی، ممکن است فقط علائم را سرکوب کند بدون آنکه ریشه‌های روانی اعتیاد درمان شوند.

خطر جابه‌جایی اعتیاد

در سلامت روان، جابجایی اعتیاد (addiction transfer) موضوعی شناخته‌شده است. اگر داروی GLP-1 باعث شود فرد مصرف الکل را کنار بگذارد، ولی به خوردن افراطی، قمار، یا مصرف مواد دیگر روی آورد، ریشه روانی مسئله حل نشده باقی می‌ماند. پس بررسی و درمان همزمان اختلالات زمینه‌ای مانند اضطراب، افسردگی یا تروما اهمیت بالایی دارد.

نتیجه‌گیری روان‌شناختی

از دیدگاه سلامت روان، داروهای GLP-1 می‌توانند:

به کاهش میل فوری و تکانشی به الکل کمک کنند.

قدرت سیستم پاداش مغز را متعادل‌تر کنند.

به عنوان یک مکمل برای رویکرد چندبعدی درمان اختلالات مصرف الکل مفید باشند.

اما هنوز:

جایگزین درمان روان‌شناختی یا دارویی استاندارد نیستند.

باید در قالب درمان ترکیبی و با نظارت روان‌پزشک یا روان‌شناس مصرف شوند.

برای ورود به صفحه اینستاگرام کلیک کنید.

تمام مطالب سایت اختصاصی و توسط تحریریه خط سلامت تولید شده است، استفاده با ذکر منبع و لینک دهی بلامانع است