خبرگزاری مهر – گروه سلامت: چشم‌های زن جوان از بی‌خوابی و نگرانی سرخ شده است. نوزادش روی دست‌هایش بی‌قراری می‌کند و او از داروخانه‌ای به داروخانه دیگر می‌رود، به امید پیدا کردن یک قوطی شیرخشک.
«می‌گویند نداریم… سهمیه تمام شده…» با صدایی خسته این جملات را زیر لب زمزمه می‌کند و بار دیگر راهی می‌شود.
این روایت تلخ، این روزها به بخشی از زندگی هزاران خانواده ایرانی تبدیل شده؛ خانواده‌هایی که برای دسترسی به ابتدایی‌ترین نیاز نوزادانشان، به داروخانه‌ها پناه می‌برند و هر بار با دستان خالی بازمی‌گردند.
صدای اعتراض از بهارستان
بحران کمبود شیرخشک تنها به داروخانه‌ها محدود نمانده و صدای اعتراض از مجلس شورای اسلامی را هم درآورده است.
سلمان اسحاقی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، در اظهاراتی تند، از عملکرد دولت در زمینه تأمین شیرخشک به شدت انتقاد کرد.
او گفت: «با وجود قوانین مصوب برای حمایت از خانواده‌ها، تأمین این کالای حیاتی در پایین‌ترین اولویت‌های دولت قرار گرفته است. کیفیت شیر خشک‌های تولید داخلی نیز قابل قبول نیست و متأسفانه رانت‌های حمایتی جای سیاست‌های کارآمد را گرفته‌اند.»
اسحاقی هشدار داد که در صورت ادامه بحران، مجلس ناچار خواهد بود از ابزارهای نظارتی شدیدتر همچون تذکر، سوال و حتی استیضاح استفاده کند. او ابراز امیدواری کرد که کار به استیضاح نکشد، اما تأکید کرد مردم باید پاسخ روشن بگیرند.
پشت پرده بحران؛ زنجیره‌ای از مشکلات
اما ریشه این بحران کجاست؟ بررسی‌های میدانی و اظهارات مسئولان نشان می‌دهد چند عامل همزمان دست به دست هم داده‌اند:
مشکلات نقدینگی کارخانه‌های تولیدکننده اولین دلیل اصلی است. این کارخانه‌ها به دلیل عدم دریافت به موقع مطالبات از دولت، با بحران مالی مواجه شده‌اند و ناچارند محصولات خود را تنها به صورت نقدی به داروخانه‌ها عرضه کنند؛ این مساله باعث اختلال در روند توزیع و کاهش موجودی داروخانه‌ها شده است.
از سوی دیگر، تأخیر در پرداخت یارانه شیرخشک توسط سازمان برنامه و بودجه، فشار مضاعفی به این زنجیره وارد کرده است. طبق قانون باید مابه‌التفاوت قیمت شیرخشک ماهانه پرداخت شود اما اکنون سه ماه است که این پرداخت‌ها عقب افتاده‌اند.
مسئله سوم، که کمتر به آن توجه شده، مصرف غیرمنطقی شیرخشک در کشور است. با وجود کاهش میزان موالید، مصرف شیرخشک روند افزایشی داشته که این تناقض، زنگ خطری جدی برای نظام سلامت و سیاست‌های جمعیتی کشور محسوب می‌شود.
روایت سازمان غذا و دارو؛ وقتی تولید هم کافی نیست
سجاد اسماعیلی، معاون برنامه‌ریزی اداره کل فرآورده‌های طبیعی، مکمل و شیرخشک سازمان غذا و دارو، در یادداشتی تفصیلی به ابعاد پنهان این بحران پرداخت.
او نوشت: «در سال ۱۴۰۰ تعداد موالید ۱ میلیون و ۱۱۶ هزار نفر بود و در سال ۱۴۰۳ این رقم به کمتر از یک میلیون نفر رسید، اما تولید شیرخشک از ۵۴ میلیون قوطی به ۷۲ میلیون قوطی افزایش یافت.» به گفته او، مصرف شیرخشک در کشور فراتر از روند طبیعی رشد کرده و حتی با این حجم تولید هم نمی‌توان نیاز موجود را پاسخ داد.
اسماعیلی از افزایش بی‌رویه تخصیص ارز ترجیحی به شیرخشک در سال جاری خبر داد و گفت: «میزان ارز ترجیحی برای تولید شیرخشک در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۴ میلیون دلار بود، اما در سال ۱۴۰۳ به ۱۱۵ میلیون دلار رسید.»
او این روند را نگران‌کننده دانست و هشدار داد: «با ادامه این وضعیت، حتی تولید ۱۰۰ میلیون قوطی شیرخشک هم پاسخگوی نیاز نخواهد بود.»
نقد سیاست‌های حمایتی؛ انگیزه‌ای برای قاچاق معکوس
یکی از نکات قابل تأمل در صحبت‌های معاون سازمان غذا و دارو، نحوه تخصیص و توزیع یارانه شیرخشک بود. در حال حاضر هر کودک زیر دو سال می‌تواند ماهانه ۲۰ قوطی شیرخشک با قیمت یارانه‌ای دریافت کند.
قیمت هر قوطی شیرخشک به دلیل استفاده از ارز ۲۸۵۰۰ تومانی، حدود ۱۷۰ هزار تومان است و اگر مشمول یارانه بیمه‌ای شود، قیمت آن تا حدود ۱۳۰ هزار تومان کاهش می‌یابد.
این اختلاف قیمت شدید با نرخ جهانی باعث شده انگیزه برای قاچاق معکوس شیرخشک افزایش یابد و بخشی از محصولات از بازار داخلی به کشورهای منطقه نشت کند؛ پدیده‌ای که در نهایت فشار کمبود را بر خانواده‌های ایرانی بیشتر می‌کند.
اقداماتی که شروع شده؛ آیا کافی خواهد بود؟
پس از انتقادهای گسترده، وزارت بهداشت اقداماتی را برای کنترل بحران آغاز کرد.
بر اساس توافقات صورت گرفته میان سازمان غذا و دارو و انجمن‌های تولیدکننده شیرخشک:
مدت زمان بازپرداخت مطالبات داروخانه‌ها به شرکت‌های پخش به ۹۰ روز افزایش یافته و همچنین بازپرداخت شرکت‌های پخش به کارخانه‌های تولیدکننده نیز به ۹۰ روز تغییر کرده است.
وزیر بهداشت نیز در نامه‌ای رسمی از سازمان برنامه و بودجه خواسته که پرداخت یارانه شیرخشک مطابق قانون، به صورت ماهانه انجام شود.
این اقدامات در کوتاه‌مدت می‌تواند بخشی از مشکلات نقدینگی زنجیره تأمین را کاهش دهد، اما برای حل ریشه‌ای بحران، تدابیر گسترده‌تری لازم است.
راهکارهای بلندمدت؛ مدیریت مصرف و حمایت هدفمند
با توجه به وضعیت موجود، کارشناسان بر چند راهکار اساسی برای عبور از بحران تأکید دارند:
۱. ترویج تغذیه با شیر مادر: فرهنگ‌سازی گسترده درباره مزایای تغذیه نوزادان با شیر مادر باید در اولویت برنامه‌های وزارت بهداشت، ستاد ملی جمعیت و رسانه‌های رسمی قرار گیرد.
۲. مدیریت هوشمند مصرف شیرخشک: اتصال سامانه‌های بهداشتی به سامانه تیتک و شناسایی مصرف‌کنندگان واقعی، می‌تواند مانع سوءاستفاده از یارانه‌های دولتی شود.
۳. اصلاح سهمیه‌بندی ماهانه شیرخشک: بازنگری در میزان سهمیه اختصاص یافته به هر گروه سنی (نوزادان ۰ تا ۶ ماه، ۶ تا ۱۲ ماه و بالای یک سال) بر اساس نیازهای واقعی تغذیه‌ای.
۴. کنترل قاچاق معکوس: نظارت دقیق‌تر بر توزیع و فروش شیرخشک با هدف جلوگیری از خروج غیرقانونی آن به کشورهای همسایه.
چشم‌انتظار تدبیر
تا زمانی که این راهکارها به صورت جدی و همه‌جانبه اجرا نشود، صحنه‌هایی مثل صف‌های طولانی در داروخانه‌ها و قفسه‌های خالی شیرخشک تکرار خواهد شد.
مادران همچنان نگران، کودکان بی‌قرار و نهادهای مسئول در برابر مسئولیت خطیر خود خواهند بود.
قصه قفسه‌های خالی و چشم‌های نگران، اگرچه تکراری شده، اما هنوز پایان خوشی ندارد.