عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت در یادداشتی، با اشاره به آثار زیانبار گرد و غبار هوا بر سلامتی انسان، ضمن ارائه توصیه‌های بهداشتی درخصوص کاهش مواجهه با اثرات ذرات معلق هوا، وضعیت استان های درگیر با این پدیده را تشریح کرد:
پدیده گرد و غبار می‌تواند تهدیدی برای سلامتی افرادی که در مواجهه با آن قرار دارند باشد که از مهم‌ترین اثرات و پیامدهای ایجاد شده توسط گرد و غبار است. افزایش غلظت ذرات معلق قابل تنفس در هوا به دنبال پدیده گرد و غبار می‌تواند باعث تشدید بیماریهای قلبی عروقی و تنفسی در افراد، کاهش عمق دید و افزایش احتمال حوادث از جمله حوادث رانندگی شود. همچنین، این پدیده می‌تواند باعث اختلال در فعالیت های اجتماعی، حمل و نقل و در نهایت تعطیلی مدارس و ادارت شود.
ذراتی که به دلیل پدیده گرد و غبار ایجاد می‌شوند، می توانند علاوه بر محل ایجاد آن که در مناطق خشک و نیمه خشک است، توسط جریان باد حرکت کرده و به مسافت های دوردست انتقال یابند، این وضعیت به خصوص برای ذرات ریزتر که مدت زمان بیشتری می توانند در هوا معلق باشند، بیشتر اتفاق می افتد. ذرات ریز معلق در هوا که بر اثر پدیده گرد و غبار ایجاد می شوند و یا به صورت معمول در هوا به خصوص هوای شهرهای بزرگ وجود دارند، می توانند از طرق مختلفی وارد بدن شده و اثرات خود را ایجاد کنند، بنابراین کنترل ورود این ذرات به بدن می‌تواند تا حدودی اثرات ایجاد شده توسط این ذرات را کاهش دهد.
گرد و غبار موجود در هوا خطرات جدی برای سلامت انسان دارد. اندازه ذرات گرد و غبار یک عامل تعیین کننده اصلی خطر بالقوه برای سلامت انسان است؛ ذرات بزرگتر از 10 میکرومتر قابل تنفس نیستند، بنابراین فقط می‌توانند به اندام‌های خارجی آسیب بزنند که عمدتاً باعث تحریک پوست و چشم، ملتحمه و افزایش حساسیت به عفونت چشمی می‌شود. ذرات قابل استنشاق، کوچکتر از 10 میکرومتر، اغلب در بینی، دهان و دستگاه تنفسی فوقانی گیر می‌افتند، بنابراین می‌توانند با اختلالات تنفسی مانند آسم، نای، ذات‌الریه، رینیت آلرژیک و سیلیکوزیس همراه باشند. با این حال، ذرات ریزتر ممکن است به دستگاه تنفسی تحتانی نفوذ کرده و وارد جریان خون شوند، جایی که می‌توانند بر تمام اندام‌های داخلی تأثیر بگذارند و مسئول نارسایی‌های قلبی عروقی باشند.
آلودگی ذرات معلق بسته به غلظت آنها می‌تواند برای تنفس بسیار خطرناک باشد. آلودگی ذرات قابل تنفس ممکن است باعث بیماری، بستری شدن در بیمارستان و مرگ زودرس شود. قرار گرفتن کوتاه مدت در معرض آلودگی ذرات می‌تواند منجر به مرگ شود. حداکثر غلظت ذرات می‌تواند از چند ساعت تا چند روز ادامه داشته باشد. مرگ زودرس ناشی از تنفس این ذرات می‌تواند درست در روزی که سطح ذرات بالا می‌رود یا در عرض یک تا دو ماه پس از آن رخ دهد. آلودگی ذرات همچنین اثرات مضر بسیاری دارد، از کاهش عملکرد ریه تا حملات قلبی.
تحقیقات نشان می‌دهد که افزایش کوتاه مدت غلظت ذرات می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
افزایش مرگ و میر در نوزادان، افزایش مراجعه به بیمارستان برای بیماریهای قلبی عروقی، از جمله حملات قلبی و بیماری ایسکمیک قلبی، افزایش مراجعه به بیمارستان به علت بیماریهای مزمن انسداد ریوی (COPD) -افزایش بستری شدن به علت آسم در بین کودکان -افزایش شدت حملات آسم در کودکان.
مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق می‌تواند باعث موارد زیر شود: ایجاد آسم در کودکان، تشدید بیماریهای مزمن انسداد ریوی (COPD) در بزرگسالان، کند شدن رشد عملکرد ریه در کودکان و نوجوانان، افزایش خطر مرگ ناشی از بیماریهای قلبی عروقی، افزایش خطر حملات قلبی و سکته مغزی.
چه کسانی تحت تاثیر طوفان‌های گرد و غبار قرار دارند؟
مواجهه با آلودگی هوا و ذرات معلق می‌تواند سلامتی همه افراد را تحت تاثیر قرار دهد به ویژه کسانی که به مدت طولانی در مواجهه با آلاینده‌های هوا قرار دارند. با این حال، برخی از افراد بیش از دیگران تحت تاثیر اثرات آلودگی هوا قرار می گیرند آلاینده های مختلف ممکن است تاثیرات مختلفی را بر این گروه ها داشته باشد.
افراد مبتلا به آسم: قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا ممکن است علائم آسم را در این افراد بدتر کند و یا باعث حملات آسمی گردد این افراد باید از داروهایی تجویزی پزشک خود استفاده نمایند و برنامه مدیریت آسم خود را دنبال کنند. افراد مبتلا به بیماریهای ریوی مزمن مثل برونشیت مزمن و بیماری انسداد مزمن ریه (COPD) قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا باعث بدتر شدن علائم این افراد می‌شود. این افراد باید از داروهای تجویزی پزشک خود سر موقع استفاده نمایند، در صورت تشدید علائم و برطرف نشدن به پزشک مراجعه کنند.
افراد مبتلا به بیماریهای قلبی : قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا ممکن است علائمی مانند تپش قلب، درد قفسه سینه و کوتاه شدن تنفس را برای آنها بدنبال داشته باشد. در صورت تشدید علائم و ادامه آن به پزشک مراجعه کرده و یا با اورژانس تماس گرفته شود.
جنین و مادران باردار: قرارگرفتن در معرض سطوح بالای آلودگی هوا برای مدت زمان طولانی ممکن است منجر به نتایج نامطلوبی مثل تولد نوزاد با وزن پایین و یا تولد نوزاد نارس شود.
کودکان : کودکان که به دلایل زیر نسبت به بزرگسالان به آلاینده‌های هوا حساس تر و آسیب پذیرتر هستند؛ ریه آنها هنوز کامل نشده است، سیستم‌های ایمنی و دفاعی و سوخت و ساز آنها در حال توسعه و شکل گیری است و هنوز کامل نشده است، عفونت‌های تنفسی در آنها به کرات اتفاق می‌افتد، نسبت به بزرگسالان فعال تر هستند و حجم هوای تنفسی نسبت به وزن بدن بیشتر است به همین دلیل در مواجهه با دوزهای بالاتری از آلودگی نسبت به بزرگسالان قرار دارند. با این حال شواهد نشان داده است که این اثرات برای مواجهات طولانی مدت با آلودگی هوا وجود دارد و برای مدت زمان کوتاه مواجهه مثل چند روز نیست و تاکنون هیچ مدرکی دال بر اثرات دائمی آلودگی هوا بر روی ریه کودکان بر اثر مواجهات کوتاه مدت وجود ندارد. برخی از کودکان به ویژه آنها که مبتلا به بیماریهای زمینه ریه مثل آسم و فیبروز کیستیک ریه هستند نسبت به آلودگی هوا بسیار آسیب پذیرتر هستند.
-افراد سالمند: افراد سالمند نیز بیشتر از سایرین در معرض خطرات آلودگی هوا قرار دارند. به دلیل اینکه سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند و یا ممکن است مبتلا به بیماریهای ناشناخته قلبی عروقی و تنفسی باشند. بدن آنها کمتر قادر به جبران و مقابله با اثرات ناشی از مخاطرات زیست محیطی است. آلودگی هوا می تواند باعث بدتر شدن بیماریهای قلبی و سکته مغزی و قلبی شود و بیماری های ریوی مثل برونشیت های مزمن و آسم را بدتر کند. افراد چاق، افرادی سیگاری، افراد کم بضاعت، افراد دیابتی، افراد مبتلا به سرطان بویژه سرطان ریه، افرادی که دارای اختلالات تنفسی مانند آسم و اختلال انسداد مزمن ریه (از جمله برونشیت مزمن و آمفیزم) هستند.
علائم هشدار دهنده دشواری تنفس چیست؟
اگر آسم یا بیماری مزمن تنفسی دارید و احساس گرفتگی قفسه سینه، خس خس سینه، سرفه یا تنگی نفس دارید، باید اقدامات یا برنامه درمانی تجویز شده خود را دنبال کنید. اگر علائم بهتر نشد، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت داشتن هر گونه نگرانی یا مشکلات تنفسی یا سایر علائم بدتر از یک بیماری قلبی قبلی یا سایر بیماریهای مزمن، باید به پزشک مراجعه کنید.
روش های کاهش مواجهه با اثرات ذرات معلق هوا
ذرات معلق هوا از سه طریق تنفس، جذب پوستی و بلعیدن بدن انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند برای کاهش مواجهه و کاهش اثرات خطرناک ایجاد شده توسط ذرات نیاز است که تا آنجایی که امکان دارد ورود ذرات را از این سه طریق تحت کنترل قرار دهیم. همچنین می توان از طریق تغذیه مناسب تا حدودی این اثرات را بر بدن کاهش دهیم.
اولین و اساسی‌ترین اقدام حفاظتی در هنگام بروز گرد و غبار، کاهش میزان تماس مستقیم با آلاینده های موجود در هواست؛ هوای گرد و غباری می‌تواند سلامت اعضای مختلف بدن ما را تحت تاثیر قرار دهد، از جمله انواع حساسیت ها و قارچ های پوستی، بیماری چشمی و بروز حساسیت و آسم تنفسی؛ همچنین حمله قلبی از عوارض تماس با هوای آلوده است، ساختمان ها می توانند تا حدودی از تماس مستقیم با هوای آلوده جلوگیری کنند. در صورت امکان درب ها و پنجره ها را به صورت دو جداره نصب کنید، زیرا هم در مصرف انرژی و هم کاهش آلودگی هوا موثر است. در غیر اینصورت در داخل خانه بمانید، با پنجره‌ها و دربهای بسته.
در خانه سطح فعالیت خود را کم کنید و از فعالیت هایی که باعث می شود سریع‌تر و عمیق تر نفس بکشید، اجتناب کنید. در این مواقع می‌توان کارهایی مثل مطالعه و تماشای تلویزیون را انجام داد. اگر نمی توانید فیلترهای تصفیه برای کل خانه خود تهیه کنید یک اتاق تمیز برای خواب ایجاد نمایید. یک انتخاب خوب شامل اتاقی با کمترین پنجره به عنوان اتاق خواب در نظر گرفته شود. تجهیزات محافظتی شخصی از جمله ماسک تنفسی در جایی که میزان مواجهه بسیار بالا باشد، به نظر مفید است. اولین توصیه بهداشتی در زمان آلودگی هوا ماندن در فضای بسته است. اگر به سبب کارتان مجبور هستید به مدت زیاد در محیط بیرون بمانید، از ماسک‌های تنفسی مناسب استفاده کنید.
∎