این حادثه تلخ و هشدار دهنده کمی قبل از وقوع آن به اورژانس اجتماعی گزارش شده بود؛ از تاثیرات و آسیب های جدی بازی‌های دیجیتال و چالش‌های پیش روی آن خبر می دهد؛ آسیب هایی که در صورت نبود نظارت و نداشتن آگاهی، می‌تواند به رفتارهای پرخطر در کودکان منجر شود.
دیروز مواد روان‌گردان، امروز بازی‌های رایانه‌ای
وقتی شرح این واقعه را با امیرمحمود حریرچی، جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی در میان می گذاریم، می گوید: این موضوع، خاطره‌ای را به یادم آورد. در دهه‌های گذشته، ماده‌ای به نام ال‌اس‌دی در آمریکا رواج داشت که مصرف‌کنندگان آن به حالت‌های توهمی دچار می‌شدند. این ماده به دلیل تاثیرات شدید روانی و خطرات فراوان، حتی برای برخی افراد این تصور را ایجاد می‌کرد که می‌توانند پرواز کنند. ال‌اس‌دی تفاوت زیادی با مواد مخدر معمولی داشت و از آن به عنوان یک ماده بسیار خطرناک یاد می‌شد. اما امروز، به جای استفاده از چنین موادی، بازی‌های رایانه‌ای به نوعی جایگزین آن شده‌اند. این بازی‌ها برای کودکان طراحی شده‌اند و می‌توانند به‌نوعی تجربه‌های مشابه توهمات دیجیتالی را برای آن‌ها ایجاد کنند.
او ادامه می‌دهد: در دنیای امروز، پرسش های مهمی درباره چگونگی دسترسی کودکان به بازی‌های رایانه‌ای و تاثیرات آن‌ها بر ذهنیت و رفتارشان وجود دارد. یکی از این پرسش ها این است که این بازی‌ها را از کجا به دست می‌آورند؟ چرا خانواده‌ها به این مسئله توجه نمی‌کنند؟ کودکانی که وارد دنیای دیجیتال می‌شوند، ممکن است در معرض خطرات پنهانی قرار گیرند که اگر والدین آگاهی کافی نداشته باشند، نمی‌توانند آن‌ها را هدایت کنند. ذهنیت کودک و نگرش او به مسائل مهم است. وقتی کودکی در مواجهه با بازی‌هایی که می‌تواند در او احساس پرواز یا سایر توهمات ایجاد کند قرار می‌گیرد، ممکن است نگران نباشد و فکر کند هیچ خطری وجود ندارد. در این شرایط، دسترسی به این بازی‌ها می‌تواند مسئله‌ای جدی باشد که نیاز به نظارت بیشتری به‌ویژه از سوی والدین دارد.
این آسیب شناس اجتماعی خاطرنشان می‌کند: مسئولیت والدین در این قضیه غیرقابل‌انکار است. آن‌ها باید بیشتر مراقب باشند و به جای رها کردن مسئولیت، وقت و انرژی برای آموزش و هدایت فرزندان خود بگذارند. این مسئولیت فقط محدود به دادن گوشی یا ابزار دیجیتال نیست، بلکه باید درک درستی از تأثیرات این ابزارها بر ذهنیت و رفتار کودک داشته باشند و در این زمینه با منابع و مشاوره‌های مناسب آشنا شوند. در دنیای امروز که فناوری به شدت در حال پیشرفت است، والدین باید از منابع مختلف اطلاعاتی بهره ببرند و برای رشد سالم فرزند خود برنامه‌ریزی کنند.
امیرمحمود حریرچی، جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی
نوجوانان به دنبال تجربیاتی خطرناک
به گفته حریرچی، در دنیای امروز شاهد هستیم که نوجوانان کم‌سن و سال به دنبال تجربیاتی می‌روند که ممکن است برایشان خطرات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. او تصریح می‌کند: یکی از این موارد، موتور سواری‌های خطرناک یا رانندگی بدون گواهینامه است که در سنین پایین‌تر از معمول به شدت رایج شده است. نوجوانان ۱۴ یا ۱۵ ساله، بدون توجه به خطرات، تمایل دارند به سرعت پشت فرمان بنشینند یا موتور سوار شوند، در حالی که سن آن‌ها برای این کارها مناسب نیست و خطرات زیادی در انتظارشان است.
او معتقد است: این نوع هیجانات نوجوانانه باید تحت کنترل و نظارت شدید قرار بگیرد. این مسئولیت اصلی بر دوش والدین، خواهر و برادرهای بزرگ‌تر و اعضای خانواده است که باید به نوجوانان توضیح دهند که این کارها خطرناک است و می‌تواند پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد. بسیاری از افراد از این راه‌ها جان خود را از دست داده‌اند یا دچار نقص عضو شده‌اند و اگر این اطلاعات به درستی منتقل نشود، ممکن است نوجوانان با دیدی ساده‌انگارانه به خطرات نگاه کنند. درواقع گفت‌وگو و آگاهی‌دهی درباره خطرات این‌گونه رفتارها می‌تواند به جلوگیری از وقوع حوادث تلخ کمک کند.
نقش مهم مدرسه و معلمان
وی با تاکید براینکه مدارس نیز در کنترل هیجانات نوجوانان و آگاهی دادن به آن‌ها مسئولیت بزرگی دارند، بیان می‌کند: معلمان باید در محیط آموزشی به نوجوانان درباره خطرات هیجانات و رفتارهای پرخطر آموزش دهند و با مثال‌های واقعی، تاثیرات منفی این کارها را برایشان روشن کنند. اگر این قدرت‌طلبی‌های بی‌ملاحظه و تمایل به تجربه‌های هیجانی نادیده گرفته شوند، می‌توانند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشند. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، دسترسی به بازی‌های هیجانی و خطرناک محدود شده است و کنترل‌های جدی برای استفاده از شبکه‌های مجازی و پلتفرم‌های دیجیتال در نظر گرفته می‌شود. این اقدامات به نوجوانان کمک می‌کند تا از ورود به دنیای دیجیتال به‌طور بی‌رویه و بدون نظارت، جلوگیری شود.
چرا سانسور و فیلترینگ؟
حریرچی اظهار می‌کند: در دنیای امروز، موضوع سانسور و فیلترینگ در فضای مجازی، به ویژه در شبکه‌های اجتماعی، نقش مهمی در شکل‌گیری رفتارهای نوجوانان و جوانان ایفا می‌کند. در حالی که بسیاری از افراد به دنبال جذب فالوور هستند و به هر طریقی برای جلب توجه اقدام می‌کنند، بعضی از محتواهایی که منتشر می‌شود، ممکن است کاملاً بی‌اساس و تاثیرات منفی زیادی بر روحیه و افکار نوجوانان داشته باشد. این روند که به نوعی مُد شده، در بسیاری از موارد موجب گمراهی جوانان می‌شود و آنان را از مسیر درست دور می‌کند. از طرفی، هوش مصنوعی که امروزه به ابزاری بسیار مفید برای جوامع بشری تبدیل شده، اگر به درستی مورد استفاده قرار نگیرد، می‌تواند آسیب‌های جدی به همراه داشته باشد. این فناوری می‌تواند در دست کسانی بیفتد که هیچ مسئولیتی نسبت به پیامدهای آن ندارند و بدون توجه به تاثیرات منفی آن بر جامعه، از آن بهره‌برداری کنند.
مسئولیت‌پذیری در برابر تاثیرات اجتماعی و روانی رسانه‌ها
وی با بیان اینکه برای رشد و پرورش سالم کودکان، باید وقت گذاشت و گفت و گو کرد، اضافه می کند: صحبت کردن درباره چگونگی مواجهه با هیجانات و شرایطی که می‌تواند ذهن کودک را به هم بریزد، یکی از روش‌های بسیار مهم است. این که کودک در شرایط خاصی احساس قدرتی کند که در واقع وجود خارجی ندارند، می‌تواند نتیجه توهماتی باشد که در ذهنش شکل می‌گیرد. والدین و مربیان باید این مسائل را برای بچه‌ها توضیح دهند تا آگاهی ایجاد کنند و آن‌ها را از خطرات ذهنی که در فضای دیجیتال یا از طریق تجربیات مختلف ممکن است با آن مواجه شوند، محافظت کنند. نسبت به کودکان هایپر یا بیش‌فعال نیز باید توجه ویژه‌ای داشت. این کودکان ممکن است نیاز به درمان‌های خاص داشته باشند و تحت کنترل دقیق‌تری قرار گیرند. البته زمینه‌های این مشکلات در خانواده‌ها نیز وجود دارد و باید درک کرد که این مسائل به راحتی حل نخواهند شد.
حریرچی اضافه می‌کند: در این میان، رسانه‌ها نقش ویژه‌ای دارند. امروزه، بسیاری از فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی که با عنوان کمدی عرضه می‌شوند، در واقع خشونت را ترویج می‌کنند. این خشونت ممکن است به شکلی ذهنی و روانی بر روی کودکان و نوجوانان تاثیر بگذارد. در واقع، فردی که در اثر این تاثیرات به خشونت علیه خود می‌پردازد، مانند کسی است که خودکشی می‌کند. در چنین حالتی، فرد عملاً خشونت را به خود اعمال می‌کند. احساس مسئولیت باید در تمامی سطوح جامعه وجود داشته باشد؛ از والدین و مربیان گرفته تا رسانه‌ها. هر کسی باید در موقعیت خود تلاش کند تا تاثیرات منفی این رسانه‌ها را کاهش دهد و در راستای آموزش و آگاهی‌بخشی به کودکان و جوانان قدم بردارد.
source