آگاهی ، یکی از پیچیده‌ترین مفاهیم فلسفی و علمی، سال‌هاست که ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده است. در حالی که بسیاری از مطالعات گذشته روی درد و رنج حیوانات تمرکز داشتند، اکنون محققان به بررسی احساسات مثبت مانند شادی روی آورده‌اند. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که حیوانات رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که شباهت زیادی به تجربه‌های آگاهانه‌ی انسانی دارد—از لذت بردن از بازی گرفته تا بروز هیجان هنگام دریافت پاداش.

به گزارش خط سلامت در این مقاله، به بررسی نقش شادی در درک آگاهی حیوانات می‌پردازیم.

چگونه می‌توان آگاهی را در حیوانات تعریف کرد؟

درک آگاهی کار دشواری است، حتی زمانی که درباره‌ی انسان‌ها صحبت می‌کنیم. اما بسیاری از دانشمندان آن را به عنوان توانایی تجربه‌ی ذهنی تعریف می‌کنند، یعنی اینکه “بودن” برای یک موجود زنده چه حسی دارد. جف سبو، فیلسوف و پژوهشگر دانشگاه نیویورک، می‌گوید:

“اگر موجودی بتواند احساسات ذهنی داشته باشد چه از نوع ادراکی مانند دیدن و شنیدن و چه از نوع عاطفی مانند لذت یا درد—می‌توان گفت که او آگاهی دارد.”

در مورد انسان‌ها، تشخیص آگاهی ساده‌تر است، زیرا می‌توانیم درباره‌ی تجربیات ذهنی خود صحبت کنیم. اما در حیوانات، این امکان وجود ندارد، بنابراین دانشمندان به دنبال نشانگرهای رفتاری و فیزیولوژیکی می‌گردند که ممکن است حاکی از تجربه‌ی آگاهانه باشند.

از مطالعه‌ی درد تا بررسی شادی در حیوانات

یکی از روش‌های سنتی برای بررسی آگاهی حیوانات، مطالعه‌ی واکنش‌های آن‌ها به درد است. دانشمندان معمولاً به این پرسش پاسخ می‌دهند که آیا حیوانات می‌توانند درد را آگاهانه تجربه کنند، یا تنها واکنش‌های خودکار عصبی دارند.

برای پاسخ به این پرسش، پژوهشگران بررسی می‌کنند که آیا حیوانات رفتارهایی مانند پرستاری از زخم‌های خود، اجتناب از موقعیت‌های دردناک، یا پاسخ مثبت به داروهای ضددرد را نشان می‌دهند یا خیر. چنین رفتارهایی نشان می‌دهند که حیوانات فقط به صورت خودکار به آسیب‌ها واکنش نشان نمی‌دهند، بلکه ممکن است تجربه‌ی ذهنی درد داشته باشند.

اما این پرسش مطرح است: اگر درد می‌تواند نشانه‌ی آگاهی باشد، آیا شادی هم می‌تواند؟

رفتارهای شاد در حیوانات: نشانه‌هایی از آگاهی؟

شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهند حیوانات، از پستانداران گرفته تا پرندگان و حتی حشرات، می‌توانند احساس شادی را تجربه کنند. برخی از نمونه‌های شگفت‌انگیز از این رفتارها عبارت‌اند از:

موش‌هایی که می‌خندند: پژوهشگران دریافتند که برخی جوندگان هنگام بازی یا قلقلک دادن، صداهای فراصوتی تولید می‌کنند که مشابه خنده در انسان‌ها است. این واکنش‌ها نشان‌دهنده‌ی تجربه‌ای فراتر از واکنش‌های غریزی است.

سگ‌هایی که هیجان‌زده می‌شوند: سگ‌ها هنگام دیدن صاحب خود یا دریافت جایزه، رفتارهایی مانند دم تکان دادن، پریدن و لیسیدن نشان می‌دهند. این رفتارها با احساسات مثبت در انسان‌ها شباهت دارد.

زنبورهایی که بازی می‌کنند: در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، پژوهشگران مشاهده کردند که زنبورها بدون داشتن هیچ انگیزه‌ی غذایی یا تولیدمثلی، توپ‌های کوچکی را می‌غلتانند. این رفتار نشان می‌دهد که آن‌ها ممکن است صرفاً برای تفریح بازی کنند.

لاک‌پشت‌هایی که می‌رقصند: برخی لاک‌پشت‌ها هنگام پیش‌بینی غذا خوردن، حرکاتی انجام می‌دهند که شبیه به رقص شادی است.

همه‌ی این موارد نشان می‌دهند که حیوانات ممکن است قادر به تجربه‌ی شادی باشند، که خود می‌تواند نشانه‌ای از آگاهی باشد.

چگونه دانشمندان شادی را در حیوانات مطالعه می‌کنند؟

بررسی شادی در حیوانات کار ساده‌ای نیست، زیرا نمی‌توان از آن‌ها خواست که احساسات خود را توضیح دهند. اما دانشمندان از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند، از جمله:

بررسی واکنش‌های صوتی: برخی حیوانات، مانند موش‌ها و سگ‌ها، صداهای خاصی تولید می‌کنند که با احساسات مثبت مرتبط است.

تحلیل رفتارهای بازیگوشانه: حیواناتی که بدون نیاز آشکار، بازی می‌کنند، ممکن است در حال تجربه‌ی شادی باشند.

مشاهده‌ی واکنش‌های فیزیولوژیکی: برخی تغییرات هورمونی، مانند افزایش دوپامین (هورمون مرتبط با لذت)، می‌توانند نشانه‌ی شادی در حیوانات باشند.

تجربه‌های انتخابی: در برخی آزمایش‌ها، حیوانات می‌توانند بین دو گزینه انتخاب کنند. اگر به طور مداوم رفتارهایی را انتخاب کنند که به تجربه‌های لذت‌بخش مرتبط است، احتمالاً این تجربیات را آگاهانه حس می‌کنند.

پیامدهای علمی و اخلاقی کشف آگاهی در حیوانات

اگر بپذیریم که حیوانات دارای آگاهی هستند، این مسأله پیامدهای بزرگی در زمینه‌های علمی، فلسفی و اخلاقی خواهد داشت.

اصلاح درک ما از ذهن حیوانات: شناخت احساسات مثبت در حیوانات، نگاه ما را به ذهن آن‌ها تغییر می‌دهد. دیگر نمی‌توانیم آن‌ها را موجوداتی صرفاً واکنشی بدانیم.

تأثیر بر حقوق حیوانات: اگر حیوانات احساس شادی و رنج را تجربه می‌کنند، آنگاه نحوه‌ی برخورد ما با آن‌ها—در صنعت گوشت، آزمایشگاه‌ها، باغ‌وحش‌ها و حیوانات خانگی—باید مورد بازبینی قرار گیرد.

توسعه‌ی روش‌های انسانی‌تر در پژوهش‌های علمی: بسیاری از آزمایش‌ها بر مطالعه‌ی درد در حیوانات متمرکزند، اما اگر شادی نیز معیار مهمی برای آگاهی باشد، شاید بتوان روش‌های جدیدی برای درک ذهن آن‌ها پیدا کرد، بدون اینکه به آن‌ها آسیب برسانیم.

جمع‌بندی: آیا شادی می‌تواند کلید درک آگاهی حیوانات باشد؟

تحقیقات جدید نشان می‌دهند که احساسات مثبت، مانند شادی، می‌توانند به اندازه‌ی درد و رنج، نشانه‌ی آگاهی باشند. بسیاری از حیوانات رفتارهایی نشان می‌دهند که با تجربه‌ی شادی در انسان‌ها شباهت دارد، از جمله خنده، بازی، و واکنش‌های هیجانی مثبت.

اگر این یافته‌ها تأیید شوند، شاید زمان آن رسیده باشد که نگاه خود را به آگاهی حیوانات تغییر دهیم—نه تنها از جنبه‌ی علمی، بلکه از نظر اخلاقی و رفتاری نیز. در نهایت، اگر حیوانات می‌توانند شادی را تجربه کنند، آیا نباید حق شادی را برای آن‌ها قائل باشیم؟

برای ورود به صفحه اینستاگرام کلیک کنید.

تمام مطالب سایت اختصاصی و توسط تحریریه خط سلامت تولید شده است، استفاده با ذکر منبع و لینک دهی بلامانع است