مادران و همسران شهدا، نماد صبر و ایثار ایران‌زمین هستند. آنها با از دست‌دادن عزیزترین افراد در زندگی و حیات طیبه خودشان، گوهری گرانبها به ملت ایران هدیه بخشیدند و با روحیه‌ای خستگی‌ناپذیر، مقاوم و سرشار از عشق، راه شهیدان را برای ما زمینیان و گرفتاران روزمرگی در دنیا، جاودانه ساختند. پاسداشت مقام بلند مادران و همسران شهدا، نه‌تنها یک وظیفه فردی، بلکه یک تکلیف اجتماعی و ادای دینی است که هرگز به طور کامل ادا نخواهد شد و ما خودمان را همیشه بدهکار شهدا و خانواده‌های معظم آنها می‌دانیم. احترام به مادران و همسران شهدای عزیزمان، درواقع گرامیداشت ارزش‌های والای انسانی و اسلامی است. مادران و همسران شهدا، گنجینه‌های ارزشمند و گرانبهای ملت شهیدداده ما هستند که حفظ حرمت و حقوق آنها، همان حفظ ارزش‌های انقلاب و دفاع مقدس است. 
 رسیدگی به حقوق مادران و همسران شهدا
امروزه می‌توان برای هر کدام از اقشار مختلف مردم در جامعه اسلامی، حقوقی را متصور شد. از جمله افرادی که در جامعه اسلامی ما باید مورد توجه و التفات بدنه حاکمیت قرار بگیرند، مادران و همسران شهدای ایران اسلامی هستند. بنا به ماهیت و حقیقت جمهوری اسلامی، حقوق مادران و همسران شهدا باید به‌گونه‌ای باشد که بی‌مزد و منت، زندگی آنها از نظر مادی و معنوی تأمین شود. 
خدمات رفاهی، بهداشتی و فرهنگی ویژه، همراه با احترام و قدردانی عملی از سوی جامعه و نهاد‌های مسئول، باید در اولویت قرار بگیرد. این مادران و همسران گرانقدر، شایسته بهترین‌ها هستند و باید در سایه حمایت‌های همه‌جانبه، آرامش و عزت را تجربه کنند. همه افراد جامعه و مسئولان موظفند به‌واسطه رشادت‌ها و دلاوری‌های مردان و شوهران آنها، با ایجاد بستر‌های مناسب، از این بانوان بزرگوار، حمایت و قدردانی کنند و از هیچ کوششی دریغ نکنند. اما نکات مهمی هم باید مورد ملاحظه قرار بگیرد که به شرح ذیل خواهد بود:
 چالش‌ها و ضرورت‌های حقوقی
۱- تعیین تکلیف مفقودالاثر‌های عزیز: بسیاری از مادران و همسران شهدا سال‌هاست در انتظار اطلاع اجمالی از سرنوشت عزیزان خود هستند. چاره این مسئله، نیازمند تقویت سازوکار‌های حقوقی برای پیگیری سریع‌تر و فوری با کشور عراق است. 
۲- حمایت‌های مالی: اگرچه قوانین و مقرراتی برای پرداخت مستمری و خدمات درمانی به خانواده‌های شهدا وجود دارد، اما به‌نظر می‌رسد باتوجه به شرایط اقتصادی کشور، این حمایت‌ها در برخی موارد، کافی و متناسب با اوضاع فعلی نیست. در این زمینه پیشنهاد می‌شود نسبت به میزان و کیفیت این خدمات، تجدیدنظر جدی از سوی مجلس شورای اسلامی و هیئت وزیران صورت بگیرد. 
۳- آموزش و آگاهی نسل جدید: با توجه به فاصله نسل امروزی از دوران مقتدرانه دفاع مقدس، باید ترویج فرهنگ ایثار از طریق آموزش‌های رسمی در قوانین فرهنگی کشور مورد ملاحظه واقع شود. 
نکته آخر اینکه تکریم مادران و همسران شهدا باید فراتر از یک مراسم نمادین و لحظه‌ای، به یک سیاست همیشگی و مستمر حقوقی تبدیل و فراگیر بشود که در این زمینه، پیشنهادات زیر می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند:
۱. تدوین لایحه جامع حمایت از خانواده‌های شهدا با محوریت رفع نیاز‌های مالی، اجتماعی و فرهنگی. 
۲. ایجاد دفاتر حقوقی ویژه یا سازوکار‌های اجرایی مخصوص در بنیاد شهید و ایثارگران برای پیگیری سریع مشکلات خانواده‌های معظم شهیدان. 
۳. گنجاندن مفاهیم و موضوعات مرتبط با ایثار و شهادت در برنامه‌های آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها و مراکز علمی پژوهشی کشور. 
۴. حمایت مالی از پایان‌نامه‌ها یا رساله‌های دانشگاهی با موضوعات جهاد و مقاومت و دفاع مقدس و نیز چالش‌های حقوقی خانواده‌های شهدا. 
یاد و نام شهدای عزیز ایران اسلامی، همواره زنده و جاودان باد. 
* پژوهشگر حقوق عمومی و مدرس دانشگاه