سندروم کوشینگ چیست؟

سندروم کوشینگ یک اختلال هورمونی است که به دلیل افزایش بیش از حد هورمون کورتیزول در بدن ایجاد می‌شود. این هورمون به‌طور طبیعی توسط غده‌های فوق‌کلیوی تولید شده و در تنظیم متابولیسم، واکنش به استرس و کنترل التهاب نقش دارد.

بااین‌حال، افزایش طولانی‌مدت سطح کورتیزول می‌تواند مشکلات جدی برای سلامتی مانند: افزایش وزن، تحلیل عضلات، فشارخون بالا و دیابت ایجاد کند.

دلایل به وجود آمدن سندروم کوشینگ چیست؟

همان‌طور که مطالعه کردید عامل اصلی ایجادکننده سندروم کوشینگ؛ افزایش سطح هورمون کورتیزول در بدن است. بنابراین هر آنچه که سبب بالا رفتن بی‌دلیل و غیرطبیعی این هورمون باشد، دلیل به وجود آمدن سندروم کوشینگ است. مانند:

مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئیدی

داروهایی مانند: پردنیزولون، دگزامتازون یا هیدروکورتیزون که برای درمان بیماری‌های التهابی مثل: آرتریت روماتوئید، آسم، بیماری‌های خودایمنی یا پیوند اعضا تجویز می‌شوند. توجه داشته باشید که مصرف طولانی‌مدت با دوزهای بالا این داروها از شایع‌ترین علت سندروم کوشینگ است.

آدنوم غده هیپوفیز

یک تومور خوش‌خیم در غده هیپوفیز که باعث افزایش تولید هورمون ACTH می‌شود. این هورمون غده فوق‌کلیوی را تحریک می‌کند تا کورتیزول بیشتری تولید کند.

تومور غده فوق‌کلیوی

وجود یک تومور (خوش‌خیم یا بدخیم) در غده فوق‌کلیوی که به‌صورت مستقل کورتیزول ترشح می‌کند.

تومورهای خارج اغده‌ای تولیدکننده ACTH

برخی تومورهای سرطانی همچون: سرطان ریه، تومورهای پانکراس یا تیموس است که می‌توانند هورمون ACTH تولید کنند باعث تحریک غده فوق‌کلیوی برای تولید کورتیزول می‌شود.

هیپرپلازی غده فوق‌کلیوی

رشد غیرطبیعی و بیش از حد غده فوق‌کلیوی که ممکن است منجر به افزایش ترشح کورتیزول شود.

عوامل نادر

در برخی موارد اختلالات ژنتیکی باعث افزایش تولید و ترشح کورتیزول می‌شوند، مانند: سندروم کارنی.

نشانه سندروم کوشینگ چیست؟

تشخیص زودهنگام و درمان مناسب نقش کلیدی در جلوگیری از عوارض بلندمدت بیماری کوشینگ دارد. سندروم کوشینگ طیف گسترده‌ای از علائم و نشانه‌ها را به دلیل افزایش بیش از حد هورمون کورتیزول در بدن ایجاد می‌کند. این علائم ممکن است بسته به شدت بیماری و مدت‌زمان افزایش کورتیزول متفاوت باشند:

علائم ظاهری

• پف کردن صورت
• افزایش وزن نامتناسب، تجمع چربی در ناحیه شکم، پشت گردن و صورت، درحالی‌که دست‌ها و پاها لاغر باقی می‌مانند.
• بروز خطوط بنفش یا قرمز (استریا) روی شکم، ران‌ها، بازوها یا سینه
• پوست نازک و شکننده که به‌راحتی کبود می‌شود و زخم‌های آن به‌کندی بهبود می‌یابند.
• رشد غیرطبیعی موهای زائد (هیرسوتیسم) روی صورت، سینه یا شکم به‌ویژه در زنان
• آکنه شدید و سایر مشکلات پوستی
• علائم عضلانی و استخوانی
• ضعف عضلانی به‌خصوص در بازوها و پاها
• پوکی‌استخوان
• علائم متابولیکی
• فشارخون بالا
• قند خون بالا
• مقاومت به انسولین
• چربی خون بالا

علائم روانی و عصبی

• افسردگی، اضطراب یا تحریک‌پذیری
• مشکلات حافظه و تمرکز
• اختلال در خواب

علائم هورمونی

• اختلالات قاعدگی همچون نامنظم یا قطع قاعدگی در زنان
• کاهش میل جنسی و اختلال در عملکرد جنسی مردان و زنان
• ناباروری

علائم قلبی – عروقی

• افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته مغزی
• تورم و احتباس مایعات در بدن

سایر علائم

• خستگی مزمن
• کاهش قدرت ایمنی بدن: افزایش احتمال عفونت‌ها
• افزایش تعریق و گرگرفتگی

علائم سندروم کوشینگ می‌توانند به‌تدریج پیشرفت کنند و در برخی موارد به‌سختی قابل‌تشخیص باشند. اگر این علائم را دارید، باید با پزشک متخصص غدد مشورت کنید.

راه‌های درمان سندروم کوشینگ چیست؟

تشخیص و درمان به‌موقع بیماری کوشینگ بسیار مهم است؛ زیرا سطح بالای هورمون کورتیزول می‌تواند عوارض جدی برای قلب، استخوان‌ها و سیستم ایمنی داشته باشد. شما این فرصت را دارید که با بررسی نشانه و علائم این بیماری و مشاهده هر نوع مشکل مشکوکی به متخصص غدد مراجعه کنید.

1. درمان دارویی

دارو درمانی یکی از روش‌های اولیه درمان بیماری کوشینگ است که در طی آن داروهایی برای کاهش تولید کورتیزول یا مهار اثرات آن تجویز می‌شوند. مانند:

• متیرپون (Metyrapone): کاهش تولید کورتیزول در غده فوق‌کلیوی.
• کتوکونازول (Ketoconazole): مهار آنزیم‌های مرتبط با تولید کورتیزول.
• پاسیرئوتید (Pasireotide): کاهش تولید هورمون ACTH در هیپوفیز.
• میفپریستون (Mifepristone): کنترل علائم ناشی از کورتیزول بالا، به‌ویژه دیابت و فشارخون بالا.

2. جراحی

• جراحی غده هیپوفیز: درصورتی‌که علت بیماری، تومور هیپوفیز باشد، این جراحی برای برداشتن تومور انجام می‌شود.
• جراحی غده فوق‌کلیوی: اگر عامل ایجادکننده بیماری کوشینگ تومور یا اختلال در غده فوق‌کلیوی باشد، ممکن است غده آسیب‌دیده برداشته شود.
• برداشتن تومورهای خارج از غده‌ای: در مواردی که تومورهای تولیدکننده ACTH در سایر نقاط بدن علت سندروم کوشینگ باشد در طی یک جراحی رفع خواهد شد.

3. پرتودرمانی

اگر جراحی هیپوفیز امکان‌پذیر نباشد یا تومور به‌طور کامل برداشته نشده باشد، پرتودرمانی برای کاهش تولید ACTH در هیپوفیز انجام می‌شود. این روش معمولاً در ترکیب با جراحی یا به‌عنوان جایگزین استفاده می‌شود.

4. قطع یا کاهش دوز کورتیکواستروئیدها

اگر پزشک علت بروز سندرم کوشینگ را ناشی از مصرف داروهای استروئیدی تشخیص دهد، یکی از راه‌های کنترل این بیماری کاهش تدریجی این داروها است. قطع ناگهانی این داروها خطرناک بوده و باید تحت‌نظر پزشک انجام شود.

5. درمان‌های حمایتی و مدیریت عوارض

موارد زیر از جمله مواردی هستند که به واسطه آن‌ها می‌توان عوارض این بیماری را کنترل کرد:

• مدیریت فشارخون بالا و دیابت.
• مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D برای پیشگیری یا درمان پوکی‌استخوان.
• تغییر سبک زندگی مانند: رژیم غذایی سالم، کاهش استرس، و ورزش مناسب.

6. درمان‌های جایگزین هورمونی

در مواردی که غده‌های فوق‌کلیوی برداشته شده‌اند، ممکن است بیمار نیاز به درمان جایگزین هورمونی داشته باشد. بیمارانی که تحت درمان سندروم کوشینگ قرار گرفته‌اند، باید به‌صورت دوره‌ای تحت‌نظر باشند تا از بازگشت بیماری یا عوارض جانبی درمان جلوگیری شود.

سندروم کوشینگ با چه راه‌هایی تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص سندروم کوشینگ به ارزیابی دقیق علائم بالینی و انجام آزمایش‌های تخصصی نیاز دارد. هدف از تشخیص، تأیید سطح بالای کورتیزول و شناسایی علت آن است. مراحل تشخیص شامل موارد زیر است:

ارزیابی اولیه و معاینه بالینی

• بررسی علائم ظاهری
• بررسی سابقه پزشکی بیمار، به‌ویژه استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی
• معاینه فشارخون، وزن و علائم پوکی‌استخوان

آزمایش‌های اولیه برای تأیید سطح بالای کورتیزول

الف) آزمایش کورتیزول آزاد

ادرار ۲۴ساعته جمع‌آوری می‌شود و سطح کورتیزول اندازه‌گیری می‌شود. افزایش کورتیزول تأییدی بر سندروم کوشینگ است.

ب) آزمایش مهار دگزامتازون با دوز کم

بیمار دگزامتازون را شب مصرف می‌کند و صبح سطح کورتیزول خون اندازه‌گیری می‌شود. در افراد سالم، دگزامتازون سطح کورتیزول را کاهش می‌دهد، اما در افراد مبتلا به کوشینگ این مهار صورت نمی‌گیرد.

ج) اندازه‌گیری کورتیزول بزاق در نیمه‌شب

در افراد سالم، سطح کورتیزول شب‌ها پایین است. افزایش کورتیزول در شب می‌تواند نشانه سندروم کوشینگ باشد.

تشخیص علت سندروم کوشینگ

پس از تأیید افزایش کورتیزول، پزشک باید علت اصلی آن را شناسایی کند:

الف) اندازه‌گیری سطح ACTH

• اگر ACTH پایین باشد، علت احتمالاً مربوط به تومور غده فوق‌کلیوی است.
• اگر ACTH بالا باشد، علت می‌تواند تومور هیپوفیز (بیماری کوشینگ) یا تومورهای خارج از غده (تومورهای اکتوپیک) باشد.

ب) تصویربرداری پزشکی

• MRI از غده هیپوفیز: برای تشخیص وجود تومور
• CT یا MRI از غده فوق‌کلیوی: برای تشخیص تومور یا هیپرپلازی
• CT قفسه سینه یا شکم: برای شناسایی تومورهای خارج از غده

ج) آزمایش نمونه‌برداری سینوس پتروزال

• اگر علت افزایش ACTH مشخص نباشد، نمونه خون از وریدهای نزدیک هیپوفیز گرفته می‌شود تا تشخیص داده شود که آیا منبع ACTH از هیپوفیز است یا تومورهای دیگر.
• آزمایش‌های تکمیلی برای عوارض
• آزمایش تراکم استخوان (برای بررسی پوکی‌استخوان).
• آزمایش قند خون (برای دیابت).
• آزمایش چربی خون و عملکرد قلب (برای بررسی عوارض متابولیکی).

توجه داشته باشید که تشخیص سندروم کوشینگ فرایندی پیچیده است که نیاز به بررسی دقیق توسط متخصص غدد دارد. انجام این آزمایش‌ها باید تحت نظارت پزشک انجام شود تا خطاهای تشخیصی به حداقل برسد.

راه‌های پیشگیری از سندروم کوشینگ چیست؟

سندروم کوشینگ در برخی موارد قابل‌پیشگیری است، به‌ویژه اگر ناشی از عوامل قابل‌کنترل باشد. موارد زیر از راه‌های پیشگیری بیماری کوشینگ است:

1. استفاده مناسب از داروهای کورتیکواستروئیدی

داروهای کورتیکواستروئیدی همچون: پردنیزولون، دگزامتازون که باید تنها طبق دستور پزشک مصرف شود.

2. شناسایی و درمان زودهنگام مشکلات هورمونی

اگر علائمی مانند: افزایش وزن غیرطبیعی، فشارخون بالا یا مشکلات قاعدگی دارید دراسرع‌وقت به متخصص تغذیه یا غدد گفت‌وگو کنید.

3. مدیریت استرس

استرس مداوم می‌تواند سطح کورتیزول را در بدن افزایش دهد. برای مدیریت استرس، می‌توانید از مدیتیشن و تمرینات تنفسی، ورزش منظم، خواب کافی و باکیفیت و انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش مثل یوگا یا مطالعه کمک بگیرید.

4. کنترل وزن و سبک زندگی سالم

چاقی و سبک زندگی ناسالم می‌تواند احتمال بروز مشکلات غددی و متابولیکی را افزایش دهد. تغذیه سالم شامل مصرف غذاهای غنی از فیبر، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی و اجتناب از مصرف بیش از حد شکر و چربی‌های ناسالم در این زمینه بسیار مفید و مؤثر خواهد بود.

5. معاینات دوره‌ای و غربالگری

اگر سابقه خانوادگی تومورهای غدد درون‌ریز یا اختلالات هورمونی دارید، تحت‌نظر پزشک باشید. انجام آزمایش‌های دوره‌ای برای بررسی سطح هورمون‌ها می‌تواند به شناسایی زودهنگام اختلالات کمک کند.

6. اجتناب از مصرف خودسرانه مکمل‌ها و داروها

مصرف مکمل‌ها یا داروهایی که ممکن است به‌طور غیرمستقیم بر سطح هورمون‌ها تأثیر بگذارند، باید با مشورت پزشک انجام شود.

7. آگاهی از علائم سندروم کوشینگ

آگاهی از علائم این سندرم و مراجعه به هنگام به پزشک می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

کلام آخر

در بیشتر موارد با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، سندروم کوشینگ قابل‌درمان بوده و بسیاری از عوارض آن قابل‌کنترل است. رژیم غذایی می‌تواند نقش مهمی در مدیریت سندروم کوشینگ و کاهش عوارض مانند: فشار خون بالا، پوکی‌استخوان، دیابت و افزایش وزن داشته باشد. بااین‌حال، تغییرات در رژیم غذایی باید همراه با درمان‌های پزشکی و تحت‌نظر متخصص تغذیه انجام شود.

یکی از رژیم‌های موفق روز دنیا، رژیم مزوبولیک است که می‌توانید در طی یک مشاوره رایگان با متخصصین لیمومی دراین‌رابطه گفت‌وگو کنید.

مخاطب عزیز! این مطلب جنبه آموزشی و اطلاعات عمومی دارد. همچنین بر اساس علم روز دنیا نوشته شده است. با این حال اگر مشکل و یا بیماری جسمی دارید، برای اجرای آن فقط با پزشک متخصص مشورت کنید.

منابع

Mayoclinic

my.clevelandclinic

niddk.nih.gov