به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، نابینا شدن ۹ نفر در مجهزترین بیمارستان چشم تهران، مرگ کودک سه ساله پس از مراجعه به دندانپزشک، فوت زن جوان بر اثر تزریق اشتباه خون صد‌ها مثال دیگر نشان از یکی از چالش‌های عمده در نظام بهداشت و درمان، یعنی قصور پزشکی دارد. این معضل بزرگ نه‌تنها جان بیماران را به خطر می‌اندازد، بلکه اعتماد عمومی به نظام سلامت را نیز تهدید می‌کند. این پدیده شامل اشتباهات، خطاها، یا کوتاهی‌هایی است که توسط پزشکان یا دیگر اعضای کادر درمان در فرآیند تشخیص، درمان، یا مراقبت از بیماران رخ می‌دهد. پیامد‌های قصور پزشکی، از آسیب‌های جسمی و روانی تا مرگ‌ومیر بیماران، ابعاد انسانی و اجتماعی گسترده‌ای دارد.

ابعاد آماری قصور پزشکی در سطح جهانی

آمار‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که قصور پزشکی یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر و آسیب به بیماران در سراسر جهان است. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سالانه بیش از ۱۳۸ میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل اشتباهات پزشکی آسیب می‌بینند. همچنین، تخمین زده می‌شود که سالانه حدود ۲.۶ میلیون نفر جان خود را به علت خطا‌های پزشکی از دست می‌دهند.

در ایالات متحده، مطالعه‌ای جامع در سال ۲۰۱۶ نشان داد که خطا‌های پزشکی سومین علت مرگ‌ومیر در این کشور هستند. این مطالعه نشان داد که سالانه حدود ۲۵۱،۴۵۴ نفر در آمریکا جان خود را به دلیل این خطا‌ها از دست می‌دهند. همچنین، تحقیقات دیگر حاکی از آن است که حدود ۱۰ درصد از بیماران بستری در بیمارستان‌ها حداقل یک خطای پزشکی را تجربه می‌کنند.

در بریتانیا نیز، گزارش‌ها نشان می‌دهد که سالانه حدود ۲۲ هزار نفر به دلیل اشتباهات پزشکی جان خود را از دست می‌دهند. همچنین، هزینه‌های اقتصادی ناشی از این خطا‌ها در این کشور سالانه بالغ بر ۲.۵ میلیارد پوند تخمین زده شده است.

آمار و وضعیت قصور پزشکی در ایران

در ایران، آمار‌های رسمی و غیررسمی نشان‌دهنده وضعیت نگران‌کننده‌ای در زمینه قصور پزشکی است. طبق اعلام سازمان نظام پزشکی ایران، در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۳۰۰ شکایت رسمی از قصور پزشکی ثبت شده است که این تعداد نسبت به سال‌های گذشته افزایش داشته است. در میان رشته‌های پزشکی، بیشترین شکایات مربوط به حوزه‌های جراحی عمومی، زنان و زایمان، دندانپزشکی و ارتوپدی بوده است.
از سوی دیگر، آمار‌های غیررسمی حاکی از آن است که سالانه حدود ۴۵ هزار نفر در کشور به دلیل خطا‌های پزشکی و دارویی آسیب می‌بینند. همچنین، برآورد می‌شود که حدود ۳ هزار نفر به دلیل این اشتباهات جان خود را از دست می‌دهند.

همچنین اردیبهشت ماه امسال معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی کشور گفت: «سال گذشته ۱۰۰ مورد پرونده پزشکی در هیات‌های انتظامی این سازمان تشکیل شده که در مقایسه با سال ۱۴۰۰، ۳۰‌ درصد افزایش داشته است که ۲۰ درصد شکایت‌ها مربوط به جراحی زیبایی است.»

یکی از عوامل اصلی در افزایش شکایات و موارد قصور پزشکی در ایران، کمبود امکانات، فشار کاری بالا بر پزشکان، و عدم رعایت استاندارد‌های درمانی است. همچنین، نبود سیستم‌های نظارتی مؤثر و شفافیت در گزارش‌دهی موارد خطا نیز از مشکلات عمده در این حوزه به شمار می‌رود.

انواع قصور پزشکی و عوامل مؤثر بر آن

انواع قصور پزشکی

۱. خطا در تشخیص:

اشتباه در تشخیص بیماری یا تأخیر در شناسایی آن یکی از رایج‌ترین انواع قصور پزشکی است. این خطا می‌تواند منجر به انتخاب درمان نامناسب یا نادیده گرفتن بیماری شود.

۲. اشتباهات دارویی:

این نوع خطا شامل تجویز داروی نامناسب، دوز اشتباه، یا تداخلات دارویی مضر است. اشتباهات دارویی یکی از شایع‌ترین علل آسیب به بیماران در بیمارستان‌ها محسوب می‌شود.

۳. خطا‌های جراحی:

از جمله خطا‌هایی که در حین عمل جراحی رخ می‌دهند می‌توان به برش اشتباه، جا گذاشتن ابزار در بدن بیمار یا جراحی عضو اشتباه اشاره کرد.

۴. عدم رعایت استاندارد‌های بهداشتی:

عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی مانند استریل نکردن تجهیزات جراحی یا استفاده از مواد آلوده، می‌تواند عوارض جدی برای بیماران به همراه داشته باشد.

۵. کوتاهی در مراقبت‌های پس از درمان:

عدم پیگیری مناسب وضعیت بیمار پس از درمان یا جراحی نیز از عوامل مهم قصور پزشکی به شمار می‌رود.

عوامل مؤثر بر قصور پزشکی

فشار کاری بالا:

ساعات کاری طولانی و فشار کاری بالا بر پزشکان و کادر درمان، خطر بروز خطا‌های پزشکی را افزایش می‌دهد.

 کمبود تجهیزات و منابع:

نبود تجهیزات مدرن و استاندارد، تشخیص و درمان دقیق را دشوار می‌کند.

 نقص در آموزش:

کمبود آموزش‌های تخصصی و عدم به‌روزرسانی دانش پزشکی از عوامل مهم در بروز خطا‌های پزشکی است.

 سیستم‌های نظارتی ناکارآمد:

عدم نظارت دقیق بر عملکرد پزشکان و مراکز درمانی موجب افزایش موارد قصور می‌شود.

ابعاد حقوقی و اخلاقی قصور پزشکی

از منظر حقوقی، قصور پزشکی در بسیاری از کشور‌ها به‌عنوان یک تخلف یا جرم تعریف می‌شود که می‌تواند شامل مجازات‌های کیفری و جبران خسارت مدنی باشد.

قوانین مرتبط با قصور پزشکی در ایران

در ایران، قوانین مرتبط با قصور پزشکی در ماده ۳۳۶ قانون مجازات اسلامی تعریف شده است. بر اساس این ماده، هرگونه کوتاهی پزشکان که منجر به آسیب یا فوت بیمار شود، به‌عنوان تقصیر شناخته می‌شود و پزشک موظف به جبران خسارت است. مجازات‌های قصور پزشکی در ایران شامل موارد زیر است:

● پرداخت دیه:
برای جبران خسارت‌های جسمی یا فوت بیمار.

● محرومیت از فعالیت حرفه‌ای:
در موارد شدید، پزشکان ممکن است به‌طور موقت یا دائم از فعالیت پزشکی منع شوند.

● حبس یا جریمه نقدی:
برای تخلفات جدی یا موارد عمدی.

مسئولیت اخلاقی پزشکان

قصور پزشکی علاوه بر پیامد‌های حقوقی، پیامد‌های اخلاقی نیز دارد. پزشکان موظف‌اند در راستای اصول اخلاق پزشکی عمل کنند و مسئولیت حرفه‌ای خود را نسبت به بیماران بپذیرند. این اصول شامل صداقت، رعایت محرمانگی، احترام به حقوق بیمار و اولویت‌دادن به سلامت بیمار است.

پیامد‌های انسانی، اجتماعی و اقتصادی قصور پزشکی

پیامد‌های انسانی

● آسیب‌های جسمی و روانی:
بیماران ممکن است دچار ناتوانی‌های جسمی دائمی یا موقت شوند. همچنین، بسیاری از آنها با مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی مواجه می‌شوند.

● مرگ‌ومیر:
قصور پزشکی می‌تواند جان بیماران را به خطر اندازد و پیامد‌های جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.

پیامد‌های اجتماعی

● کاهش اعتماد عمومی:
موارد متعدد قصور پزشکی می‌تواند منجر به کاهش اعتماد عمومی به نظام سلامت شود.

● فشار بر خانواده‌ها:
قصور پزشکی اغلب باعث تحمیل هزینه‌های مالی و روانی بر خانواده بیماران می‌شود.

 پیامد‌های اقتصادی

● افزایش هزینه‌های درمانی:
قصور پزشکی موجب افزایش هزینه‌های درمان، جبران خسارت و شکایت‌های حقوقی می‌شود.

● هزینه‌های اجتماعی:
بار اقتصادی ناشی از ناتوانی بیماران یا از دست دادن نیروی کار در جامعه نیز از پیامد‌های قصور پزشکی است.

راهکار‌های پیشگیری از قصور پزشکی

برای کاهش موارد قصور پزشکی و ارتقای کیفیت خدمات درمانی، اقدامات زیر ضروری است:

۱. تقویت آموزش‌های تخصصی:
پزشکان و کادر درمان باید به‌طور مستمر در دوره‌های آموزشی و تخصصی شرکت کنند.

۲. توسعه فناوری‌های پیشرفته:
استفاده از سیستم‌های هوشمند و الکترونیکی در مدیریت پرونده‌های پزشکی و تجویز دارو می‌تواند خطا‌های انسانی را کاهش دهد.

۳. رعایت استاندارد‌های جهانی:
اجرای دقیق پروتکل‌های درمانی و بهداشتی برای کاهش خطا‌ها ضروری است.

۴. افزایش نظارت و حسابرسی:
ایجاد سیستم‌های نظارتی قوی‌تر برای ارزیابی عملکرد کادر درمان و برخورد قاطع با موارد تخلف ضروری است.

۵. افزایش آگاهی بیماران:
اطلاع‌رسانی به بیماران درباره حقوقشان می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطا‌های پزشکی داشته باشد.