بیماری ماکولار چیست؟
ماکولار یا آمیلوئیدوز یک بیماری نادر است که در آن پروتئین‌های غیرطبیعی به نام آمیلوئید در بافت‌ها و ارگان‌های بدن مانند: پوست، قلب، کلیه‌ها و سایر اعضا تجمع می‌یابند. این تجمع می‌تواند عملکرد طبیعی اندام‌های بدن را مختل کند و به عوارض جدی منجر شود.
آمیلوئیدوز می‌تواند به دو نوع اولیه (در نتیجه اختلالات خونی) و ثانویه (در نتیجه بیماری‌های دیگر مانند عفونت یا التهاب مزمن) ایجاد شود. ماکولار بسته به درگیر کردن اندام هدف علائم و عوارض مختلفی دارد اما خستگی، تورم، مشکلات قلبی و اختلالات کلیوی از مشهودترین عوارض آن است.
به‌عنوان‌مثال در صورت ابتلا پوست به بیماری ماکولار بروز ضایعات پوستی زرد یا قهوه‌ای و تغییرات در بافت‌های نرم نشانه این بیماری خواهد بود.
انواع بیماری ماکولار کدام‌اند؟
بیماری آمیلوئیدوز یا ماکولار انواع مختلفی دارد که بسته به نوع پروتئین آمیلوئید تجمع‌یافته و نواحی تحت‌تأثیر به دسته‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شود که مهم‌ترین انواع آن عبارت‌اند از:
امیلوئیدوز اولیه (AL):
ناشی از تولید غیرطبیعی آمیلوئید توسط سلول‌های پلاسماست و می‌تواند بر اندام‌های مختلف از جمله قلب و کلیه‌ها تأثیر بگذارد. این نوع از بیماری ماکولار اغلب در بیماران با اختلالات خونی مانند مولتیپل مایلوما مشهودتر است.
امیلوئیدوز ثانویه (AA):
به دنبال بیماری‌های التهابی مزمن، مانند: آرتریت روماتوئید، روماتیسم یا عفونت‌های مزمن، ایجاد می‌شود و می‌تواند بر بافت‌های مختلف تأثیر بگذارد.
امیلوئیدوز ارثی (ATTR):
ناشی از جهش‌های ژنتیکی و انتقالات خانوادگی است که می‌تواند به دو دسته تقسیم شود:
ATTR نوع فامیل:
ارثی و ناشی از جهش‌های ژنتیکی.
ATTR نوع غیر فامیل:
مرتبط با افزایش سن.
امیلوئیدوز کلیوی:
بیماری ماکولار در این نوع به طور مستقیم بر کلیه‌ها اثر می‌گذارد.
امیلوئیدوز قلبی:
تجمع آمیلوئید در بافت قلب که می‌تواند باعث نارسایی قلبی شود.
علت ایجاد بیماری ماکولار چیست؟
علل ایجاد امیلوئیدوز شامل موارد زیر است:
اختلالات خونی:
بیماری‌هایی مانند میلودیسپلازی، مولتیپل مایلوما و لوسمی می‌توانند منجر به تولید پروتئین‌های آمیلوئید شوند.
بیماری‌های التهابی مزمن:
بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید، بیماری کرون و لوپوس نیز از جمله علت‌های ایجاد بیماری ماکولار است.
عفونت‌ها:
برخی عفونت‌های مزمن یا شدید به تجمع آمیلوئید و بروز بیماری ماکولار منجر می‌شود.
عوامل ژنتیکی:
جهش‌های ژنتیکی و برخی از انواع امیلوئیدوزها به‌صورت ارثی و خانوادگی در افراد مختلف مشاهده می‌شود.
بیماری‌های متابولیک:
دیابت نوع ۲ و چاقی از دیگر دلایل بروز بیماری امیلوئیدوز هستند.
نشانه‌های بیماری ماکولار چیست؟
نشانه‌های آمیلوئیدوز بسته به نوع و نواحی تحت‌تأثیر قرار گرفته متفاوت است. موارد زیر از علائم رایج بیماری امیلوئیدوز است:
خستگی و ضعف عمومی:
احساس خستگی مداوم و ناتوانی
تورم:
ورم در پاها، مچ‌ها یا شکم به دلیل تجمع مایعات
مشکلات قلبی:
تنگی نفس، ضربان قلب نامنظم و ورم در ناحیه قفسه سینه
مشکلات کلیوی:
کاهش عملکرد کلیه ورم در پاها، تغییر در عادات ادراری و افزایش فشارخون
اختلالات گوارشی:
تهوع، استفراغ، اسهال یا مشکلات در بلع و جذب مواد غذایی
کاهش وزن:
کاهش وزن غیرمنتظره
بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن:
مشکلات عصبی که می‌تواند باعث بی‌حسی در دست‌ها و پاها شود.
تغییرات پوستی:
ضایعات قهوه‌ای یا زرد در پوست
اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. چراکه تشخیص زودهنگام می‌تواند به مدیریت بهتر بیماری کمک کند.
چه دلایلی بیماری ماکولار را تشدید می‌کند؟
عوامل زیر می‌توانند علائم امیلوئیدوز را تشدید کنند:
استرس:
استرس تأثیر منفی بر سیستم ایمنی و التهاب بدن دارد؛ بنابراین علائم بیماری ماکولار را هم تشدید خواهد کرد.
عفونت‌ها:
عفونت‌های جدید یا تشدید عفونت‌های قبلی می‌توانند علائم بیماری آمیلوئیدوز را بدتر کند.
رژیم غذایی نامناسب:
مصرف غذاهای پرچرب، پرکالری و با قند بالا باعث افزایش التهاب و قدرتمند شدن علائم این بیماری خواهند شد. عدم تحرک: کم‌تحرکی و عدم فعالیت بدنی مناسب بدن را در برابر علائم بیماری ماکولار ضعیف می‌کند.
چاقی:
اضافه‌وزن می‌تواند فشار بیشتری به ارگان‌های تحت‌تأثیر وارد کند و علائم امیلوئیدوز را تشدید کند.
استفاده از داروهای خاص:
مصرف برخی داروها به هنگام بروز بیماری ماکولار می‌تواند منجر به شدت یافتن نشانه‌های ماکولار شود.
دقت داشته باشید که مدیریت هر یک از این عوامل باعث بهبود وضعیت و کاهش علائم بیماری ماکولار خواهد شد.
راه‌های درمان بیماری ماکولار چیست؟
درمان امیلوئیدوز یا ماکولار بستگی به نوع و شدت آن متفاوت خواهد بود. بااین‌حال موارد زیر از مهم‌ترین راه‌های درمان بیماری ماکولار هستند:
1. دارو درمانی
- داروهای شیمی‌درمانی: برای امیلوئیدوز اولیه (AL)، داروهایی مانند: ملاسوپر، داروی سلتوکسیماب و داروهای وابسته به پروتئین‌های ایمونولوژیکی استفاده می‌شود.
- داروهای بیولوژیک: مانند داروی دارع پاتاید که برای کاهش تولید پروتئین‌های آمیلوئید استفاده می‌شود.
- داروهای ضدالتهابی: برای کنترل بیماری‌های زمینه‌ای در امیلوئیدوز ثانویه (AA).
2. درمان‌های غیردارویی
- پیوند عضو: در موارد شدید، مانند نارسایی کلیه یا قلب، ممکن است نیاز به پیوند عضو باشد.
- تغییرات در رژیم غذایی: رعایت رژیم غذایی سالم و مدیریت وزن می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.
3. درمان‌های حمایتی
- فیزیوتراپی و توان‌بخشی: برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم.
- مدیریت عوارض: کنترل فشارخون و سایر مشکلات مرتبط با بیماری.
به‌طورکلی درمان انواع مختلف این بیماری به‌قرار زیر است که در صورت تشخیص درست و زودهنگام عوارض و علائم این بیماری به شدت کاهش می‌یابد.
- درمان آمیلوئیدوز اولیه (AL) به کمک شیمی‌درمانی و داروهای مهارکننده سیستم ایمنی ممکن می‌شود.
- درمان آمیلوئیدوز ثانویه (AA) به مدیریت بیماری زمینه‌ای بستگی دارد. کنترل التهاب و عفونت‌ها می‌تواند به کاهش تجمع آمیلوئید کمک کند.
- درمان آمیلوئیدوز ارثی (ATTR)؛ درمان‌های دارویی که تولید پروتئین‌های آمیلوئید را مهار می‌کنند و در موارد شدید، پیوند کلیه یا قلب ممکن است موردنیاز باشد.
ماکولار چه عوارضی دارد؟
عوارض ماکولار بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است، اما برخی از عوارض عمومی آن شامل موارد زیر است:
- بروز بیماری‌های کلیوی و نارسایی کلیه
- بروز اختلالات قلبی و عروقی و نارسایی قلبی
- بروز مشکلات عصبی همچون: آسیب به اعصاب محیطی، درد، ضعف و کاهش حس در برخی اندام‌ها
- تضعیف عملکرد دستگاه گوارش مانند: تهوع، استفراغ و مشکلات جذب مواد غذایی
- تغییرات در بافت و رنگ پوست و ایجاد ضایعات پوستی
چه افرادی به بیماری ماکولار مبتلا می‌شوند؟
امیلوئیدوز می‌تواند هر کسی را تحت‌تأثیر قرار دهد، اما برخی از گروه‌ها بیشتر در معرض خطر هستند. این گروه‌ها شامل:
- افراد مسن: احتمال ابتلا به این بیماری با افزایش سن بیشتر می‌شود.
- افراد با بیماری‌های مزمن: افرادی که به بیماری‌های التهابی یا عفونت‌های مزمن مانند آرتریت روماتوئید یا بیماری‌های التهابی روده مبتلا هستند.
- بیماری‌های خونی: کسانی که به اختلالات خونی همچون: میلودیسپلازی یا مولتیپل مایلوما دچار هستند.
- سابقه خانوادگی: بعضی از انواع امیلوئیدوز زمینه ارثی دارند.
چه موقع برای ماکولار به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده موارد زیر وقت آن رسیده که برای تشخیص صددرصدی و درمان بیماری ماکولار به پزشک مراجعه کنید:
- علائم غیرمعمول: خستگی مداوم، تورم غیرقابل توضیح، درد و ناراحتی در ناحیه قلب یا کلیه
- مشکلات گوارشی: اسهال مکرر، یبوست یا مشکل در بلع
- کاهش وزن غیرمنتظره: کاهش وزن بدون دلیل
- احساس بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن: به‌خصوص در دست‌ها و پاها
- تپش قلب یا تنگی نفس: مشکلات قلبی یا تنفسی غیرعادی
اگر سابقه بیماری‌های مزمن دارید یا در خانواده‌تان مواردی از امیلوئیدوز وجود دارد، نیز بهتر است برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
بیماری ماکولار در چه سنی شایع‌تر است؟
به‌طورکلی بیماری ماکولار در افراد بالای ۶۰ سال شایع‌تر خواهد بود؛ اما باتوجه‌به نوع و شدت بیماری امکان درگیری افراد ۲5 تا ۵۰ سال به امیلوئیدوز نیز ممکن است. هر چند که متخصصین معتقدند که این بیماری بسته به عوامل ژنتیکی یا اندام و ارگان هدف می‌تواند در سنین مختلف بروز پیدا کند.
چه جنسیتی بیشتر به بیماری ماکولار مبتلا می‌شوند؟
همچنان باید گفت که بیماری ماکولار بسته به نوع و ارگان مبتلا می‌تواند در مردان و زنان متفاوت باشد. به‌عنوان‌مثال تحقیقات نشان داده است که مردمان غرب آسیا دررابطه‌با ابتلا به ماکولار پوستی جامعه آماری متفاوتی با سایر بخش‌ها دارند.
جالب است که بدانید زنان شانس بیشتری برای ابتلا به ماکولار پوستی نسبت به مردان دارند. هر چند که جامعه آماری بزرگ‌تر نشان از این دارد که برآورد نهایی ابتلا به بیماری ماکولار در انواع مختلف در مردان بیشتر از زنان است.
آیا کودکان نیز به بیماری ماکولار مبتلا می‌شوند؟
تحقیقات نشان داده است که کودکان نیز ممکن است به نوع خاصی از امیلوئیدوز مبتلا شوند، اما این حالت بسیار نادر خواهد بود. امیلوئیدوز در کودکان معمولاً به دلیل اختلالات ژنتیکی یا شرایط خاصی مانند: عفونت‌های مزمن و شدید رخ می‌دهد. هر چند که امیلوئیدوز یا بیماری ماکولار بیشتر در بزرگسالان، به‌ویژه در سنین بالاتر، شایع است.
راه تشخیص بیماری ماکولار چیست؟
تشخیص بیماری امیلوئیدوز معمولاً شامل مراحل زیر است:
- معاینه بالینی: بررسی علائم و تاریخچه پزشکی بیمار
- آزمایش‌های خون و ادرار: برای بررسی پروتئین‌های غیرطبیعی
- تصویربرداری: از جمله سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا MRI برای بررسی آسیب‌های بافتی
- بیوپسی: انجام نمونه‌برداری از بافت (مثلاً پوست، چربی یا اعضای داخلی) برای شناسایی رسوبات آمیلوئید
- آزمون‌های تخصصی: مانند تست‌های ژنتیکی در برخی انواع امیلوئیدوز
چه مواد غذایی برای بیماری ماکولار مفید است؟
در درمان امیلوئیدوز، انتخاب مواد غذایی مناسب می‌تواند به مدیریت علائم و بهبود وضعیت کلی کمک کند به‌عنوان‌مثال:
- غذاهای ضدالتهابی: ماهی‌های چرب همچون: سالمون و ساردین، آجیل و دانه‌های خوراکی همچون: گردو و دانه کتان
- میوه‌ها و سبزیجات غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند: توت‌ها، سیب و مرکبات، سبزیجات برگ سبز مثل: کلم و اسفناج
- غذاهای غنی از فیبر: غلات کامل (جو و کینوآ) و حبوبات (لوبیا و عدس)
- محصولات لبنی کم‌چرب: ماست و شیر کم‌چرب
- هیدراتاسیون مناسب: نوشیدن آب کافی و کاهش مصرف نوشیدنی‌های قند دار و الکلی
در کنار موارد بالا توصیه می‌شود که برای کنترل فشارخون، کاهش تورم و التهاب مصرف نمک را کاهش داده و از خوردن غذاهای فراوری‌شده پرهیز کنید. هر چند که بهتر است قبل از ایجاد تغییرات در رژیم غذایی با یک متخصص تغذیه مشورت کنید.
کلام آخر
به‌طورکلی، مدیریت وزن و حفظ سبک زندگی سالم می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با امیلوئیدوز کمک کند. چراکه چاقی می‌تواند به دلیل افزایش التهاب و افزایش شانس ابتلا به دیابت احتمال بروز این بیماری در افراد گوناگون را بالا برد.
از این رو توصیه می‌شود که علاوه بر رعایت موارد توصیه شده با متخصصین تغذیه دررابطه‌با سبک غذایی و رژیم مناسب و اصولی همچون رژیم مزوبولیک گفت‌وگو کنید. لیمومی این فرصت را برای شما فراهم کرده تا در طی یک جلسه رایگان به سمت تناسب‌اندام و سلامتی حرکت کنید.
منابع
ncbi.nlm.nih
stanfordhealthcare
healthline
source