از اطلاعات دقیق بازماندگان از تحصیل تا میزان مهاجرت نخبگان و… این در حالی است که در دنیای امروز، آمار به عنوان ابزاری حیاتی برای اجرای برنامه‌های توسعه و تحقق عدالت اجتماعی شناخته می‌شود.

انتشار این اطلاعات برای مراکز آموزشی و نهادهای اقتصادی امکانی را فراهم می‌کند که به‌طور مؤثری برنامه‌ریزی کنند و اقدامات لازم را برای رونق اشتغال و افزایش سطح رفاه اجتماعی انجام دهند.

با استفاده صحیح از آمار می‌توان به سوی جامعه‌ای عادلانه‌تر و پاسخگوتر گام برداشت، جایی که نیازها و حقوق تمامی اقشار جامعه مورد توجه قرار گیرد و براساس داده‌ها و شواهد ملموس، تصمیم‌گیری شود.

اهمیت آمار در تحقق عدالت اجتماعی و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی

معاون اقتصادی و محاسبات ملی مرکز آمار ایران با بیان اینکه تحقق عدالت اجتماعی، تصمیم‌گیری و تخصیص منابعی است که در جامعه وجود دارد، به خبرنگار ما می‌گوید: آمار می‌تواند به عنوان یک ابزار، به شفاف‌سازی شرایط جامعه کمک کند تا همه بتوانند مسیر روشن‌تر و شفاف‌تر پیش رو داشته باشند. در واقع زمانی که آمار و اطلاعات چه در شاخص‌های اجتماعی و چه شاخص‌های اقتصادی، دقیق و قابل اعتماد باشند، به تحقق عدالت اجتماعی کمک می‌کنند. به عنوان مثال وقتی برنامه‌ریز آمار دقیق از نرخ بیکاری، نرخ جمعیت و… در هر استان داشته باشد، می‌داند برای آینده آن استان چه کاری انجام دهد و به همان نسبت مراکز آموزشی را گسترش و فعالیت‌های اقتصادی را رونق می‌دهد. این اقدامات تنها و تنها با در دست داشتن آمار دقیق و متقن می‌تواند محقق شود.

سپیده صالحی ادامه می‌دهد: ما می‌توانیم از آمارهای متفاوت دو برداشت داشته باشیم؛ نخست اینکه ممکن است در موضوعی با آمار متفاوت و دوم اینکه با منابع مختلف آماری مواجه شویم. درواقع هر اداره دولتی یا هر نهاد دولتی و غیردولتی، با توجه به فعالیتی که انجام می‌دهد و رسالتی که بر عهده‌ دارد، می‌تواند مختارانه آمار و اطلاعاتی را تولید و منتشر کند. در مقابل، هر فرد حقیقی اجازه دارد از هر کدام از این آمارهای تولیدشده، استفاده کند. اما نکته مهم این است تمام این‌ آمارها براساس تعاریف و مفاهیمی که وجود دارد، در قالب آمار رسمی نیستند. البته باید به این نکته اشاره کرد که آمار رسمی توسط مؤسسات دولتی، حکومتی یا بین‌المللی به صورت عمومی منتشر می‌شود و ویژگی‌هایی نیز دارد؛ از جمله اینکه در تولید آمار رسمی از تعاریف، مفاهیم، طبقه‌بندی‌های استاندارد، چارچوب‌ها و استانداردهای موجود استفاده می‌شود. پس از اینکه این آمار ویژگی‌های لازم را دارا بود، به سراغ کیفیت‌سنجی آن‌ها می‌رویم.

مرکز آمار براساس وظیفه‌ای که بر عهده دارد، متصدی انتشار فهرست آمارهای رسمی است. فهرست آمارهای رسمی بیان می‌کند چه آمارهایی در حال تولید است، این آمار کجا منتشر می‌شود و نهاد مربوط به آن چه کسی است. پس از کیفیت‌سنجی، باید توجه داشته باشیم این آمار باید به تصویب شورای عالی آمار برسد. پس از آن دستگاه تولیدکننده داده وارد می‌شود و صحت آمار را تأیید می‌کند و به مصوبه شورای عالی آمار می‌رساند و شورای عالی نیز بر رسمی بودن آمار، صحه می‌گذارد.

تأکید بر استانداردسازی آمارهای رسمی و اصول اساسی در تولید آمار

صالحی به موضوع کیفیت و اهتمام بر آن در حوزه آمارهای رسمی که به‌تازگی مرکز آمار ایران به همراه دستگاه‌های دیگر دولتی پیش برده، اشاره می‌کند و می‌افزاید: بیش از دو سال است که روی استانداردسازی آمارهای رسمی کار می‌کنیم و سعی داریم این آمار نشان کیفیت داشته باشند تا کاربر بتواند به‌راحتی از این داده‌ها استفاده کند. در فرایند استانداردسازی این آمار باید به دو نکته توجه داشته باشیم؛ نخست اینکه اطلاعات موردنیاز و تاریخ دقیق مفاهیم مورد استفاده‌، باید مشخص باشند، زیرا این آمار شناسنامه دارند. دوم، نحوه تولید این آمار نیز واضح و مبرهن باشد. ما سعی می‌کنیم در کنار انتشار فهرست سامانه رسمی، شناسنامه‌های آمار را نیز منتشر کنیم.

معاون اقتصادی مرکز ملی آمار با تأکید بر اینکه واحدهای آماری دارای ۱۰اصل است که شامل موارد مختلفی می‌شود، عنوان می‌کند: اصل نخست بی‌طرفی، دوم در دسترس بودن و اصل بعدی رعایت موازین حرفه‌ای است؛ یعنی آمار شفافیت داشته باشند و مسئولان نسبت به آمار پاسخگو باشند. اصل چهارم شامل حفظ محرمانگی می‌شود؛ یعنی کسی که پاسخگو است باید اطمینان خاطر داشته باشد و بتواند به‌درستی و بدون هیچ نگرانی از انتشار آمار شخصی، داده را به مرکز آمار منتقل کند و مرکز آمار در تولید داده‌های خود، آن‌ها را مورد استفاده قرار ‌دهد و این داده‌ها در هیچ کجا، مورد استناد موردی قرار نمی‌گیرند. اصل بعدی استفاده از استانداردهای بین‌المللی و ملی است که در فرایند تولید و انتشار داده‌ها، تأثیر مثبتی در افزایش اعتماد عمومی دارد.

نقش آمار در ارتقای رفاه اجتماعی و بهبود برنامه‌ریزی اقتصادی

وی در خصوص اینکه استفاده از آمار بینش لازم را به مخاطب می‌دهد تا بتواند از داده‌ها استفاده کند و برنامه‌ریزی بهتری داشته باشد، اظهار می‌کند: همچنین رفاه اجتماعی مفهوم گسترده‌ای، هم در حوزه اقتصادی که شامل آمارهای حوزه اقتصاد است و هم در حوزه اجتماعی دارد. بُعد اجتماعی شامل حوزه امنیت، مهارت‌های اجتماعی، اشتغال، آسیب‌های اجتماعی و جمعیت و بُعد اقتصادی نیز  شامل امنیت و توسعه اقتصادی، مسکن و همچنین مسائل غیر عام‌المنفعه می‌شود. در این فرایند بحث عدالت اجتماعی و حمایت اقتصادی مفهوم پیدا می‌کند و هر آماری که در این حوزه تولید می‌شود، برای برنامه‌ریزی بهتر رفاه اجتماعی کاربرد خواهد داشت.

صالحی در پاسخ به این پرسش که چرا آمارهایی مثل میزان خودکشی، فقر اجتماعی، طلاق و ازدواج ، تعداد بازماندگان از تحصیل که با آسیب‌های اجتماعی گره خورده است در کوتاه مدت به‌روز نمی‌شود، بیان می‌کند: معمولاً در این حوزه‌هایی که به آن اشاره کردید، آمارهایی که تولید می‌شوند، آمارهای ثبتی و یا داده‌های اداری هستند که توسط دستگاه‌های اجرایی دیگری تولید می‌شوند. دوره‌های به‌روزرسانی این آمار در نحوه ثبت آن‌هاست. بعید می‌دانم این آمار به‌روزرسانی نشوند اما می‌توانم بگویم در مواردی این اتفاق رخ می‌دهد. به عنوان مثال گاهی اوقات ما به داده‌هایی نیاز داریم اما دستگاه‌های تولیدکننده داده، در حال به‌روزرسانی آمار و تغییر نحوه ثبت آن‌ها هستند. در واقع می‌توان گفت این فرایند به سیاست‌های دستگاه تولیدکننده برمی‌گردد. دسته‌ای از آمارها در حوزه آسیب‌های اجتماعی نیز وجود دارند که کاملاً محرمانه هستند و امکان دارد پس از تولید، به دلایل سیاسی در اختیار عام قرار نگیرند، زیرا در تولید داده‌ها سطح دسترسی بسیار مهم است. سیاست‌گذار می‌تواند تصمیم بگیرد داده‌ها کاربرد عام دارد یا خیر.

ما سعی داریم داده‌هایی که توسط دستگاه‌ها تولید می‌شود و مورد نیاز سیاست‌گذار و دولت است را در قالب فهرست آمارهای رسمی قرار دهیم تا بتوانیم ویژگی‌های کاربردی که آمارهای رسمی دارند را در این آمارها بگنجانیم.

چالش‌های جمع‌آوری آمار

او ثبت نکردن درست و به‌موقع داده‌های آماری و ارائه ندادن داده‌های اداری از سوی دستگاه‌های اجرایی به مرکز آمار را از چالش‌های جمع‌آوری آمار می‌داند و در ادامه می‌افزاید: داده‌ها ابتدا باید وارد مرکز آمار شوند و در فرایند تولید قرار گیرند تا بتوانند به آمار تبدیل شوند. اگر ما دسترسی به داده‌ها نداشته باشیم، نمی‌توانیم آماری تولید کنیم. همچنین سامانه‌های ثبتی یکپارچه‌ای وجود ندارد. درواقع دستگاه‌های اجرایی باید همت لازم را برای هدفمند کردن داده‌ها و همچنین خارج کردن آن‌ها از چندگانگی داشته باشند.

گفتنی است در بعضی از حوزه‌ها نیز مانند حوزه‌های کارگاهی، پاسخ‌گویی نادرست پاسخگو، می‌تواند از چالش‌های دیگر این حوزه باشد.

وی متذکر می‌شود: مرکز ملی آمار در حوزه گردآوری داده قوانینی دارد و بحث اصلی ما دسترسی به داده است. اگر ما داده‌های پایه را داشته باشیم، بعید می‌دانم در تولید آمارها با مشکل مواجه شویم. اگر داده‌های اولیه دقیق باشند (فرقی نمی‌کند این داده‌ها را بخش خصوصی یا دستگاه‌های دولتی ارائه دهند) و ورودی‌ به مرکز آمار جریان داشته باشد، قطعاً آمارها با کیفیت تولید خواهند شد. همچنین گفتنی است به دلیل قدیمی شدن قانون‌های این حوزه، در تلاش هستیم قانون جدیدی را برای نظام آماری تدارک ببینیم. آن وقت است که بخش زیادی از مشکلات قابل رفع و رجوع خواهد بود.