این روز‌ها کمبود شدید برخی انواع انسولین، بسیاری از بیماران دیابتی را در داروخانه‌های سطح شهر سرگردان کرده است. گشت‌وگذاری در داروخانه‌های منتخب سطح شهر تهران نشان می‌دهد که انواع انسولین با کمبود یا محدودیت در عرضه روبه‌رو است و انسولین نوومیکس خارجی نیز تقریباً نایاب شده است.

چرا دیابتی‌ها باید انسولین بزنند؟

انسولین، یکی از مهم‌ترین هورمون‌های بدن است که اختلال در عملکرد و یا ترشح آن در بدن انسان می‌تواند منجر به افزایش قند خون و بروز بیماری دیابت شود. به همین دلیل در برخی از افراد مبتلا به دیابت یا همان مرض قند، لازم است برای کنترل قند خون از این هورمون به شکل دارویی استفاده شود. تفاوت در انواع انسولین‌ها، به مدت زمان شروع اثر دارو و طول اثر آن بازمی‌گردد؛ برخی از انواع انسولین‌ها کوتاه اثر و برخی دیگر طولانی اثر هستند و پزشکان به تناسب شرایط بیماران برای آن‌ها انواع مختلفی از این دارو را تجویز می‌کنند.

یکی از بیماران مبتلا به دیابت که در یکی از داروخانه‌های تهران به دنبال انسولین می‌گردد می‌گوید: “در حال حاضر چند وقتی است که به دنبال انسولین نوومیکس می‌گردم و در داروخانه‌ها به سختی پیدا می‌شود یا اصلاً پیدا نمی‌شود. برخی از داروخانه‌ها می‌گویند قرار است وارد شود، اما مشخص نیست که چه زمانی واردات انجام می‌شود. پزشک هم می‌گوید این نوع انسولین جایگزین ندارد و تأکید دارد که فقط از این نوع انسولین استفاده کنم. “

بیمار دیگری نیز از عدم دسترسی پایدار به این دارو گلایه دارد و می‌گوید: “گاهی داروخانه‌ای که ماه پیش انسولینم را از آن خریداری کردم، در ماه بعدی همان نوع انسولین را موجود ندارد. سختی‌های پیدا کردن دارو از سویی و مشکلات جسمی ناشی از بیماری دیابت هم از سوی دیگر به کلی کلافه‌ام کرده است. کسی را هم ندارم که این دارو‌ها را برایم تهیه کند و مجبورم خودم از این داروخانه به داروخانه دیگری رفته و به دنبال انسولین بگردم. “

به نظر می‌رسد که سامانه تی‌تک نیز آن طور که باید، پاسخگوی نیاز بیماران برای پیدا کردن دارو‌های کمیاب نیست. یکی دیگر از بیماران در این رابطه می‌گوید: “برای پیدا کردن انسولین نوومیکس نام آن را در قسمت دارو‌های کمیاب سامانه سازمان غذا و دارو جست و جو کردم و آدرس چند داروخانه را به من نشان داد، اما وقتی به آن‌ها مراجعه کردم اعلام کردند که برندی که من میخواستم را ندارند. برخی از داروخانه‌ها هم گفتند این نوع انسولین را تمام کرده‌اند. “

کمبود انسولین این روز‌ها به حدی است که به اذعان وزیر بهداشت نیز رسیده است. محمدرضا ظفرقندی گفته است: «وقتی یک بیمار نیازمند انسولین یا وارفارین که الان با کمبود روبروست و نتواند به آن دسترسی داشته باشد، رنج زیادی متحمل می‌شود.»

وی کمبود دارو در کشور را ناشی از کمبود نقدینگی صنایع به دلیل چرخه مالی نامناسب از سوی دولت، بیمه‌ها و دانشگاه‌ها دانسته و افزوده است: «در سازمان غذا و دارو برای پیشگیری از کمبود دارویی، باید رصد بسیار خوبی داشته و قبل از کمبود به فکر تهیه مواد اولیه و نیازمندی‌های صنعت باشیم.»

کمبود انسولین نوومیکس جهانی است، انسولین ایرانی بزنید

در عین حال، سازمان غذا و دارو پیش از این، کمبود انسولین را معضلی “جهانی” عنوان و مطرح کرده بود که انسولین نوومیکس تولیدی در کشور به دلیل کمبود جهانی، به میزان نصف مصرف ماه، توسط شرکت نوونوردیسک تامین می‌شود و میزان عرضه محصول از ۸۰۰ هزار عدد ماهانه به ۴۴۰ هزارعدد افت کرده است.

این سازمان از بیماران مبتلا به دیابت خواسته بود که با مشورت پزشک خود، تا زمان رفع دسترسی دشوار به برند مصرفی، از داروی مشابه تولید داخل استفاده کنند.

اما مدیرعامل انجمن دیابت ایران می‌گوید تغییر نوع انسولین مصرفی برای بیماران کار آسانی نیست.

امیرکامران نیکوسخن گفت: “در زمان حاضر به دلیل مشکلاتی که در توزیع انسولین‌ها وجود دارد، بیماران دیابتی به شدت دچار مشکل هستند و از این داروخانه به داروخانه دیگری مراجعه می‌کنند و گاهی انسولین‌های مشابه به بیماران داده می‌شود در حالی که بیماران نمی‌دانند باید چگونه از سایر انواع انسولین‌ها استفاده کنند. برخی از انواع انسولین‌ها نیز مشابهی ندارند. حتی در انسولین‌های مشابه و نزدیک به هم نیز اثرات انسولین‌ها کاملاً مشابه هم نیست و بنابراین تا زمانی که بیمار به نوع انسولین عادت کند مدت زمانی طول می‌کشد و بنابراین مشکلات دسترسی بیماران به انسولین باعث شده تا کنترل دیابت برخی از بیماران با مشکل مواجه شود. “

وی با بیان این که بسیاری از انواع انسولین از جمله توجئو، نوورپید و لانتوس هر از چندگاهی با مشکل کمبود مواجه می‌شود، افزود: “در برخی از اوقات، بیماران به داروخانه مراجعه می‌کنند و به دلیل نبود نوعی از انسولین، داروخانه انسولین دیگری در اختیار بیماران قرار می‌دهد، این مدل تغییر دارو یا به اصطلاح شیفت انسولین، نباید در سطح داروخانه اتفاق بیفتد و باید این گونه تصمیم‌ها را پزشک معالج بگیرد. “

پیگیری از چند داروخانه در سطح شهر تهران نیز نشان می‌دهد به تازگی نوعی انسولین قلمی ایرانی به عنوان جایگزین انسولین نوومیکس در داروخانه‌ها توزیع شده که داروخانه‌داران از آن به عنوان “نوومیکس ایرانی” یاد می‌کنند؛ یکی از داروسازان می‌گوید هنوز بازخوردی از مصرف این نوع انسولین به او نرسیده، اما به نظر می‌رسد تا زمان ترویج مصرف و جایگزینی این نوع انسولین با نوومیکس، به مقداری زمان نیاز داشته باشیم.

اگر بخواهیم مشکل کمبود انسولین را ریشه‌ای بررسی کنیم باید سه عامل تأمین، توزیع و رصد دارو در کشور را به خوبی بررسی کنیم.

آن طور که سازمان غذا و دارو می‌گوید، بدعهدی شرکت تأمین‌کننده در کمیاب شدن انسولین نوومیکس مؤثر بوده است، اما همه ماجرای کمبود انسولین، صرفاً به زنجیره تأمین این دارو باز نمی‌گردد. گاهاً شاهد کمبود برخی از انواع دارو‌ها در داروخانه‌ها هستیم، اما این دارو‌ها در بازار آزاد به آسانی، اما با قیمت‌های بسیار بالاتر در دسترس قرار دارند.

برخی از این دلال‌ها در صفحات و گروه‌های فضای مجازی اقدام به فروش دارو‌های کمیاب نظیر انسولین می‌کنند.

بهداشت و درمان، سازمان غذا و دارو، داروی شیمیایی. 

تصویر زیر مربوط به فروش انسولین نوومیکس توسط یک دلال دارو در یک گروه تلگرامی است:

بهداشت و درمان، سازمان غذا و دارو، داروی شیمیایی. 

خروج دارو از زنجیره رسمی فقط با یک کد ملی

صبور؛ عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان ایران درباره خروج دارو‌ها از زنجیره رسمی توزیع می‌گوید: “متأسفانه نسخه الکترونیک در کشور ما به خوبی قابل نظارت نیست و دارو به راحتی به ازای کد ملی یک نفر دیگر ثبت و از زنجیره رسمی توزیع خارج می‌شود و در بازار آزاد به فروش می‌رسد. دلیل این که می‌بینیم برخی دارو‌ها مانند وارفارین گاهی حتی بیش از نیاز ماهانه وارد می‌شوند، اما باز هم با کمبود مواجه می‌شوند همین مشکلاتی است که در نسخه الکترونیک وجود دارد؛ یعنی به دلیل تکمیل نبودن سامانه‌های نسخه‌نویسی اصلاً رصد نمی‌شود که این داروی وارفارین برای یک بیمار با سابقه مشکلات قلبی نوشته شده و به بیمار واقعی تحویل داده می‌شود یا خیر. “

داروخانه‌داران در آستانه ورشکستگی!

در کنار همه این موضوعات، یکی از ریشه‌های کمبود دارو‌های حیاتی در کشور را می‌توان تأخیر بیمه‌ها و سازمان هدفمندی یارانه‌ها در پرداخت مطالبات داروخانه‌ها دانست.

دو سال پیش بود که دولت تصمیم گرفت با اجرای طرح اصلاح سیاست‌های ارزی دارو، موسوم به دارویار، ارز ۴۲۰۰ تومانی صنعت تولید دارو را به ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش دهد تا مشکلات ناشی از تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی، گریبانگیر تأمین دارو نشود. در همین راستا مقرر شد یارانه دارو در قالب مابه‌التفاوت ارز ۴۲۰۰ تومانی و ۲۸۵۰۰ تومانی، به جای ابتدای زنجیره تولید دارو، در اختیار انتهای زنجیره (داروخانه‌ها و بیماران) قرار بگیرد تا هم مشکل تأمین دارو حل شود و هم بیماران متحمل افزایش هزینه‌های دارو نشوند. با وجود این، منابع طرح دارویار به صورت پایدار تأمین نشد و همین موضوع مشکلات نقدینگی را برای همه اجزای زنجیره تأمین دارو از تولیدکنندگان و شرکت‌های پخش گرفته تا داروخانه‌ها، ایجاد کرده است.

براساس قانون بودجه سال ۱۴۰۲، سازمان‌های بیمه‌گر موظف شده بودند که مطالبات مراکز درمانی و داروخانه‌ها را حداکثر طی یک ماه از زمان دریافت اسناد پرداخت کنند، اما اکنون در حالی که نزدیک به ۶ ماه از شروع سال جاری می‌گذرد، سازمان تامین اجتماعی به تازگی مطالبات فروردین ماه داروخانه‌ها را پرداخت کرده است و به نوعی نزدیک به ۵ ماه عقب افتادگی در پرداخت مطالبات داروخانه‌ها وجود دارد!

یک داروساز می‌گوید: “تأخیر بیمه‌ها در پرداخت مطالبات باعث شده که بسیاری از داروخانه‌ها نقدینگی لازم برای خرید دارو‌های جدید نداشته باشند و بنابراین حتی اگر دارو‌هایی مانند انسولین و وارفارین موجود شوند هم ممکن است برخی از داروخانه‌ها به علت مشکل نقدینگی امکان خرید آن‌ها را نداشته باشند و همین موضوع را نیز می‌توان از چالش‌های دسترسی پایدار بیماران به دارو‌ها دانست. “

به طور کلی می‌توان نتیجه گرفت که مشکل کمبود انسولین به ضعف برنامه‌ریزی‌های سازمان غذا و دارو در تأمین به موقع دارو از منابع موجود، بدعهدی شرکت تأمین کننده دارو، ضعف نظارت بر نسخ تجویزی و نشت دارو به بازار آزاد، عدم پرداخت به موقع بودجه دارویار باز می‌گردد؛ مشکلاتی که اگر چاره‌ای جدی برای آن‌ها اندیشیده نشود؛ به‌زودی گریبانگیر سایر بیماران نیز خواهد شد.