یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارش، زخم دردناک دوازدهه یا زخم اثنی عشر است. این زخم، در قسمت اول روده کوچک ایجاد می‌شود که به آن دئودنوم هم می‌گویند. مواد غذایی، پس از ترکیب با اسید معده برای ادامه فرایند هضم، به اثنی عشر منتقل می‌شوند. این بیماری معمولا با خونریزی، سوراخ شدن دیواره روده، زخم روده و انسداد روده همراه است. علائم زخم اثنی عشر شامل درد معده، سوء هاضمه، حالت تهوع، رفلاکس و التهاب معده می‌شوند.

عوامل متعددی از جمله عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری، مصرف برخی داروها، استرس و رژیم غذایی نامناسب در ابتلا به این بیماری نقش دارند. تشخیص و درمان زخم دوازدهه به ترتیب با آندوسکوپی و ترکیبی از داروهای ضد اسید، آنتی‌بیوتیک و تغییر سبک زندگی امکان‌پذیر خواهد بود.

با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر که به 5 دقیقه زمان نیاز دارد، با انواع زخم اثنی عشر، علت و درمان آن آشنا می‌شوید.

در انتها، اگر سوالی درباره زخم اثنی عشر و عوامل ایجادکننده آن دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس پزشکی ما به تمام سوالات شما پاسخ خواهد داد.

زخم اثنی عشر چیست و در کدام نقطه است؟

اثنی عشر محل اتصال معده به روده کوچک است که C شکل بوده و حالت نعل‌اسبی دارد. در زبان یونانی به آن دئودنوم گفته می‌شود که ترجمه آن معادل «12 انگشت» است؛ به همین علت به آن دوازدهه هم می‌گویند. زخم اثنی عشر زمانی رخ می‌دهد که دیواره و مخاط این ناحیه دچار مشکل شود. این زخم‌ها بخشی از بیماری زخم پپتیک است که معده و قسمت اول دوازدهه را درگیر می‌کند.

به گزارش سازمان بین‌المللی سلامت آمریکا،

مطالعات انجام شده در مورد شیوع زخم‌های پپتیک، نشان می‌دهند بین 5 تا 15% جمعیت آمریکا به این زخم‌ها، از جمله زخم اثنی عشر مبتلا هستند.

علاوه‌بر باکتری هلیکوباکترپیلوری، مصرف طولانی‌مدت داورهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین از شایع‌ترین عوامل ایجادکننده زخم اثنی عشر در افراد هستند.

زخم اثنی عشر چه علائمی دارد؟

مشکل اصلی بسیاری از بیماران مبتلا به زخم اثنی عشر، مبهم بودن علائم آن است. به دلیل شباهت علائم زخم اثنی عشر با سایر بیماری‌های گوارشی، تشخیص زخم دوازدهه کار آسانی نیست. در ادامه برخی از علائم زخم اثنی عشر را بررسی می‌کنیم:

• درد شکم؛ بارزترین علامت زخم دوازدهه که پس از خوردن غذا به‌ویژه غذاهای چرب بروز می‌کند. این درد معمولا در قسمت بالای شکم، در وسط یا سمت راست احساس می‌شود.
• سوءهاضمه؛ علائمی همچون نفخ، سوزش سر دل و احساس پری شکم پس از خوردن غذا احساس می‌شود.
• حالت تهوع و استفراغ؛ به‌ویژه پس از صرف غذا تجربه خواهد شد.
• کاهش وزن ناخواسته؛ اغلب در مراحل شدیدتر بیماری رخ می‌دهد.
• خونریزی گوارشی؛ باعث مدفوع سیاه یا استفراغ خونی می‌شود.
• رفلاکس معده؛ بازگشت غذا به مری به‌ویژه پس از صرف غذا اتفاق می‌افتد.

سایر علائم زخم اثنی عشر که شیوع کمتری دارند، بی‌اشتهایی، یبوست و اسهال هستند. به‌طورکلی شیوع علائم در افراد مختلف متفاوت است و ممکن است برخی افراد هیچ علائمی نداشته باشند. مراجعه به‌موقع به متخصص گوارش، با تشخیص زودهنگام زخم اثنی عشر، فرایند بهبودی را تسریع خواهد بخشید. برای درک بیشتر اهمیت مراجعه به موقع به این متخصص، مطلب تخصص گوارش چیست را مطالعه کنید.

چگونه زخم اثنی عشر تشخیص داده می‌شود؟

مانند هر بیماری دیگری، اولین قدم در درمان زخم اثنی عشر، تشخیص دقیق آن است. در صورت بروز هریک از علائم زخم دوازدهه باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنید. این علائم شامل درد شکم، سوءهاضمه، حالت تهوع، استفراغ، رفلاکس معده یا مدفوع سیاه‌رنگ می‌شود. پزشک با توجه به علائم شما و انجام برخی آزمایش‌ها می‌تواند به این تشخیص برسد. انواع روش‌های تشخیص زخم اثنی عشر شامل آندوسکوپی، آزمایش خون، آزمایش مدفوع و آزمایش تنفسی اوره است.

تشخیص زخم اثنی عشر با آندوسکوپی

آندوسکوپی به پزشک اجازه می‌دهد تا داخل مری، معده و قسمت ابتدایی روده کوچک (اثنی عشر) را به طور مستقیم مشاهده کند. آندوسکوپی یک روش تشخیصی است که در آن از یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به نام اندوسکوپ استفاده می‌شود. آندوسکوپ دارای یک دوربین کوچک و منبع نور است که به پزشک اجازه می‌دهد تا تصاویر واضحی از داخل دستگاه گوارش بیمار تهیه کند. در صورت مشاهده زخم یا هرگونه ضایعه داخل مری، معده و اثنی عشر، گاهی، پزشک نمونه کوچکی از بافت را برای بررسی بیشتر بردارد.

تشخیص زخم دوازدهه با آزمایش خون و مدفوع

آزمایش‌های خون و مدفوع، معمولا برای تایید تشخیص و بررسی علل زمینه‌ای زخم انجام می‌شوند. آزمایش خون به تشخیص زخم اثنی عشر به‌منظور بررسی آنمی (کم‌خونی) و تشخیص عفونت با هلیکوباکتر پیلوری کمک می‌کند. آزمایش مدفوع هم برای تشخیص خون مخفی در مدفوع استفاده می‌شود. اگر زخم اثنی عشر خونریزی کند، حتی اگر مقدار خون بسیار کم باشد، در آزمایش مدفوع قابل‌تشخیص خواهد بود.

تشخیص زخم اثنی عشر با آزمایش تنفسی اوره

آزمایش تنفسی اوره یکی از روش‌های غیرتهاجمی و دقیق برای تشخیص عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری است. این آزمایش، به‌ویژه برای افرادی که از انجام آندوسکوپی ترس دارند، توصیه می‌شود. در این روش، بیمار یک کپسول حاوی اوره نشانه‌گذاری شده با یک ماده رادیواکتیو یا ایزوتوپ پایدار را می‌بلعد. پس از مدتی، نمونه‌ای از هوای بازدم بیمار جمع‌آوری می‌شود. اگر بیمار دچار عفونت با هلیکوباکتر پیلوری باشد، این باکتری اوره را تجزیه کرده و گاز آمونیاک تولید می‌کند. این گاز با بازدم از بدن خارج می‌شود. افزایش میزان اوره در هوای بازدم نشان‌دهنده وجود این باکتری است.

انواع زخم اثنی عشر

زخم اثنی عشر، به‌طورکلی یک زخم باز است که در قسمت ابتدایی روده کوچک (اثنی عشر) ایجاد می‌شود. این زخم‌ها جزو زخم‌های گوارشی (پپتیک اولسر) به شمار می‌آیند. براساس مقالات معتبر پزشکی منتشر شده بین سال‌های 2009 تا 2023 انواع زخم‌های گوارشی در 4 گروه دسته‌بندی می‌شوند:

• زخم اثنی عشر نوع 1؛ در قسمت کوتاه و منحنی سمت راست معده که معمولا زخم معده در این قسمت ایجاد می‌شود.
• زخم اثنی عشر نوع 2؛ معمولا در نزدیکی دوازدهه یا کانال پیلور، جایی که معده به قسمت بالایی روده کوچک (اثنی عشر) وصل شده است، دیده می‌شود. زخم نوع 2 همراه با زخم در دوازدهه رخ می‌دهد.
• زخم اثنی عشر نوع 3؛ در ناحیه پرپیلوریک معده که درست بالای پیلور (دهانه روده کوچک) قرار دارد، دیده می‌شود.
• زخم اثنی عشر نوع 4؛ در انحنای معده در نزدیکی قلب ایجاد می‌شود. کاردیا بخشی از معده است که نزدیک‌ترین قسمت به مری است.

باوجوداینکه همه زخم‌های اثنی عشر از نظر ماهیت یکسان هستند، اما می‌توان آن‌ها را بر اساس عمق، اندازه و محل قرارگیری دسته‌بندی کرد.

زخم اثنی عشر به چه دلایلی ایجاد می‌شود؟

زخم اثنی عشر در اثر هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف بی‌رویه داروهای ضدالتهابی (NSAIDs) مثل مسکن‌ها و آسپرین رخ می‌دهد. این عوامل، با از بین بردن مخاط دیواره معده و روده، دفاع معده را در برابر اسید تولیدشده برای هضم غذا، از بین می‌برند. با آسیب ‌دیدن مخاط، اسید معده و دیگر شیره‌های گوارشی باعث ایجاد زخم در دستگاه گوارش خواهند شد.

زخم اثنی عشر به دلیل عفونت باکتریایی

عامل اصلی در موارد ابتلا به زخم معده و زخم اثنی عشر، هلیکوباکتر پیلوری است که باعث عفونت دستگاه گوارش می‌شود. این باکتری با ترشح آنزیم‌هایی، به لایه مخاطی و محافظ معده و روده در برابر اسید، آسیب می‌رساند. تماس نزدیک با فرد آلوده، بهداشت عمومی ضعیف و استفاده از وسایل شخصی دیگران از روش‌های انتقال این باکتری هستند. ممکن است برخی افراد بدون بروز هیچ بیماری خاصی، با این باکتری در بدنشان زندگی کنند؛ اما برای برخی دیگر این‌طور نخواهد بود. دلیل بیشتر بودن احتمال ابتلا به زخم‌های گوارشی در اثر این باکتری در برخی افراد، هنوز ناشناخته باقی‌مانده است.

ابتلا به زخم اثنی عشر با مصرف داروهای ضدالتهابی

یکی دیگر از دلایل شایع ایجاد زخم اثنی عشر، مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) است. این داروها به‌طور گسترده برای کاهش درد، التهاب و تب استفاده می‌شوند. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی با کاهش تولید موکوس، تخریب لایه مخاطی و کاهش جریان خون، سد دفاعی دیواره معده و روده در مقابل اسیدهای گوارشی را می‌شکنند. این موضوع باعث ایجاد زخم‌های گوارشی خواهد شد. برای پیشگیری از ابتلا به زخم معده و اثنی عشر، از مصرف خودسر دارو بدون تجویز پزشک جدا خودداری کنید.

ارتباط زخم اثنی عشر و سبک زندگی ناسالم

زخم اثنی عشر، به‌خصوص زخم‌های ناشی از عفونت با هلیکوباکتر پیلوری، ارتباط مستقیمی با سبک زندگی ناسالم دارند. سبک زندگی ناسالم، عوامل خطر ایجاد زخم را افزایش داده و باعث کند شدن روند بهبودی می‌شود. استرس، رژیم غذایی نامناسب، استعمال دخانیات، مصرف الکل و کمبود خواب عادات بدی هستند که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. اگرچه تغییر سبک زندگی ممکن است به‌تنهایی برای درمان کامل زخم کافی نباشد، اما در تسریع روند بهبودی موثر است.

زخم اثنی عشر با چه روش‌هایی درمان می‌شود؟

روش درمان قطعی زخم اثنی عشر به علت ایجاد آن بستگی دارد. با تشخیص و درمان درست، بیشتر زخم‌ها در عرض چند ماه بهبود می‌یابند. اگر زخم اثنی عشر شما ناشی از عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری باشد، معمولا یک دوره آنتی‌بیوتیک و داروهای مهارکننده پمپ پروتون (PPI) توصیه می‌شود. این دارو در درمان زخم ناشی از مصرف بیش‌ از حد داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی هم موثر است. گاهی اوقات ممکن است برخی داروهای ضد اسید برای تسکین علائم تجویز شود. معمولا پس از 4 تا 6 هفته زخم بهبود خواهد یافت.

با تغییر سبک زندگی و اجتناب از استرس، الکل، غذاهای تند و سیگار، علائم زخم اثنی عشر شما در طول درمان کاهش می‌یابد. در موارد حاد که زخم به هیچ‌ یک از درمان‌های دارویی یا خانگی پاسخ ندهد، جراحی آخرین گزینه خواهد بود.

دارو برای درمان زخم اثنی عشر

پاسخ سوال «داروی زخم اثنی عشر چیست؟» بسته به علت زخم متفاوت خواهد بود. در جدول زیر داروهای رایجی که برای درد شکم و زخم اثنی عشر تجویز می‌شود، از نظر مکانیسم اثر، عوارض و مزایا بررسی شده است:

هرگز بدون مشورت با پزشک، دارو مصرف نکنید. پزشک شما بر اساس علت زخم اثنی عشر، شدت علائم و سایر عوامل فردی، بهترین دارو را برای شما تجویز خواهد کرد.

روش‌های درمان خانگی و تغذیه

زخم اثنی عشر معمولا با مصرف داروهای تجویزی درمان می‌شود. بااین‌حال، برخی تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی، به تسکین علائم و بهبود روند بهبودی کمک می‌کنند. اگر شما هم می‌خواهید بدانید که برای زخم اثنی عشر چه بخوریم؟ باید گفت نکاتی که برای درمان زخم اثنی عشر با رژیم غذایی و سبک زندگی سالم باید رعایت کنید، شامل موارد زیر هستند:

• غذاهای ملایم و کم اسید؛ شامل موز، سیب پخته، برنج سفید، نان سفید، ماست ساده، مرغ آب‌پز و ماهی بدون تیغ
• اجتناب از غذاهای تحریک‌کننده گوارش؛ مانند غذاهای تند، چرب، سرخ‌شده، قهوه، چای، نوشابه‌های گازدار، الکل، شکلات، سیر، پیاز و مرکبات
• مصرف فیبر؛ کمک به هضم غذا و جلوگیری از یبوست با مصرف میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات کامل
• وعده‌های غذایی کوچک و مکرر؛ مصرف وعده‌های غذایی کوچک و مکرر در طول روز به‌جای سه وعده‌غذایی بزرگ
• آرام غذا بخورید و خوب بجویید؛ کمک به هضم غذا با جویدن کامل غذا
• آب فراوان بنوشید؛ کمک به هضم غذا و جلوگیری از یبوست

برخی مواد غذایی مانند عسل، زنجبیل، آلوئه‌ورا و بابونه هم برای تسکین التهاب دستگاه گوارش مفید هستند. توجه داشته باشید که این روش‌ها جایگزین درمان دارویی نیستند. قبل از هرگونه تغییر در رژیم غذایی یا استفاده از درمان‌های خانگی، باید با پزشک خود مشورت کنید.

روش‌های جراحی زخم اثنی عشر

زخم اثنی عشر مقاوم به درمان، همراه با خونریزی شدید، سوراخ شدن دیواره روده و تنگی خروجی معده جراحی را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. انتخاب نوع جراحی به عوامل مختلفی از جمله علت زخم، اندازه زخم، محل زخم و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد. برخی از روش‌های جراحی رایج برای درمان زخم‌های پپتیک عبارت‌اند از:

• جراحی انتخابی؛ بخشی از معده که اسید بیشتری تولید می‌کند، برداشته می‌شود.
• پیلورپلاستی؛ خروجی معده گشاد می‌شود تا به تخلیه بهتر غذا کمک کند.
• آنتروئیدئوستومی؛ روده باریک به قسمت دیگری از روده متصل می‌شود تا مسیر عبور غذا تغییر کند.

امروزه، بسیاری از جراحی‌های زخم اثنی عشر به روش لاپاراسکوپی انجام می‌شود. در این روش، جراح با استفاده از چند برش کوچک در شکم و ابزارهای جراحی مخصوص، عمل را انجام می‌دهد. برش‌های کوچک، درد کمتر، بهبود سریع، کاهش خطر عفونت و کاهش مدت بستری از مزایا جراحی با تکنیک لاپاراسکوپی است.

تفاوت زخم اثنی عشر و سرطان اثنی عشر چیست؟

زخم اثنی عشر و سرطان اثنی عشر، علل، علائم و درمان‌های متفاوتی دارند. سرطان به رشد غیرطبیعی سلول‌ها در اندام‌های مختلف گفته می‌شود؛ درحالی‌که، زخم دوازدهه یک زخم باز ناشی از عوامل باکتریایی یا سبک زندگی است. در جدول زیر زخم اثنی عشر و سرطان اثنی عشر را با یکدیگر مقایسه کرده‌ایم:

در برخی موارد علائم زخم اثنی عشر و سرطان اثنی عشر مشابه است؛ بنابراین تشخیص دقیق و درمان مناسب بسیار مهم است.

تفاوت زخم معده و زخم اثنی عشر چیست؟

زخم معده و زخم اثنی عشر هر دو زخم‌های پپتیک هستند که در دستگاه گوارش فوقانی ایجاد می‌شوند و علائمی شبیه به هم دارند. شباهت این دو در علل اصلی و برخی علائم است. هر دو زخم ممکن است به دلیل هلیکوباکترپیلوری یا مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی رخ دهند. علائم زخم اثنی عشر و زخم معده شامل درد شکم، سوزش سر دل، استفراغ و کاهش وزن است. بااین‌حال، تفاوت‌های مهمی هم بین این دو بیماری وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شوند:

• محل زخم؛ در زخم معده، پوشش داخلی معده محلی است که زخم بروز می‌کند. درحالی‌که، در زخم اثنی عشر، زخم در ابتدای روده کوچک ایجاد می‌شود.
• زمان بروز درد؛ در زخم معده معمولا شب‌هنگام و در صورت خالی بودن معده یا بلافاصله پس از صرف غذا است. در زخم اثنی عشر درد معمولا چند ساعت پس از خوردن غذا آغاز می‌شود؛ همچنین هنگام خالی بودن معده، با خوردن غذا تسکین می‌یابد.

به دلیل شباهت‌هایی که بین علائم زخم اثنی عشر و زخم معده وجود دارد، مراجعه به پزشک و پرهیز از درمان خودسرانه ضروری است.

چگونه از ابتلا به زخم اثنی عشر پیشگیری کنیم؟

با رعایت برخی نکات می‌توان از ابتلا و تجربه علائم زخم اثنی عشر پیشگیری کرد. تغذیه سالم و کاهش استرس از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌توانید برای پیشگیری از زخم دوازدهه، انجام دهید. ترک عادت‌های بد مثل مصرف الکل و استعمال دخانیات هم در کاهش احتمال ابتلا به این بیماری موثر هستند. ازآنجایی‌که یکی از اصلی‌ترین علل ابتلا به زخم اثنی عشر، مصرف بی‌رویه داروها به‌ویژه داروهای مسکن است، در مصرف خودسرانه دارو تجدیدنظر کنید. در صورت ابتلا، تشخیص زودهنگام و پایبندی به دستورات پزشک تا درمان کامل ضروری است.

بهترین پزشک برای تشخیص و درمان زخم اثنی عشر کیست؟

برای درمان زخم اثنی عشر، مراجعه به یک دکتر گوارش اهمیت بسیاری دارد. متخصص گوارش، در زمینه بیماری‌های دستگاه گوارش از جمله مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ، کبد، کیسه صفرا و لوزالمعده تخصص دارد. در صورت مشاهده علائم زخم اثنی عشر مانند درد شکم، سوزش سر دل، احساس سیری زودرس، حالت تهوع، کاهش وزن و مدفوع خونی باید سریعا به متخصص گوارش مراجعه کنید. شما می‌توانید برای دریافت نوبت از این متخصص، از امکان نوبت‌دهی آنلاین دکتر گوارش در سایت دکتردکتر استفاده کنید.

منابع:

stemcellres.biomedcentral.com

ncbi.nlm.nih.gov

nhs.uk

سوالات متداول زخم اثنی عشر