اجابت مزاج مایع یا اسهال آبکی معمولاً به دلیل ابتلا به نوعی بیماری کوتاه‌مدت مانند مسمومیت غذایی یا ویروس ایجاد می‌شود. گاهی‌اوقات، بیماری‌های زمینه‌ای علت اسهال آبکی هستند. منظور از اسهال، زمانی است که در طول روز، به جای مدفوع جامد، مایع دفع می‌کنید. اگر شمار دفعات دفع مایع آبکی ۳ بار یا بیشتر باشد، یعنی دچار اسهال شده‌اید. برای کشف علت و درمان اسهال آبکی باید به متخصص گوارش مراجعه کنید. کم‌آبی شدید بدن از عوارض اسهال آبکی است. علائم دهیدراتاسیون یا کم‌آبی می‌تواند برای بدن بسیار خطرناک باشد.

در این مقاله از علل اسهال آبکی و عملکرد روده در این بیماری می‌خوانید. مطالعه مقاله به ۵ دقیقه زمان نیاز دارد.

در پایان، پرسش‌هایتان را از کارشناس سلامتی دکتردکتر بپرسید تا به شما پاسخ دهد. 

اسهال آبکی چیست؟

اسهال آبکی به این معنی است که مدفوع مایع دارید، دلیل آن هم معمولاً ابتلا به نوعی عفونت (مانند نوروویروس) یا شرایط پزشکی خاصی مثل بیماری سلیاک و سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) است. برخی از موارد اسهال آبکی نیازی به درمان ندارند. با این حال، اگر اسهال آبکی مداوم باشد و درمان نشود، منجر به کم‌آبی بدن و عوارض بالقوه خطرناکی مانند تشنج و شوک می‌شود. نوزادان و کودکان خردسال به دلیل اندام کوچک، در معرض خطر بالایی قرار دارند. اگر کودک خردسال یا شیرخوار علائم دیگری همراه با اسهال آبکی از جمله تب یا درد شکم دارد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. در واقع، بعد از ۲۴ ساعت از بروز این علائم، سریعاً به دکتر گوارش مراجعه و مشکل را پیگیری کنید.

اسهال آبکی چه علائمی دارد؟

زمانی که به اسهال آبکی دچار می‌شوید، مدفوع از حالت سفت و جامد به حالت شل و آبکی درمی‌آید. این وضعیت، دست‌کم ۳ بار در روز و به طور دوره‌ای رخ می‌دهد. در بیشتر مواردِ دفع، هجومی از مواد مایع از مقعد را مشاهده می‌کنید. در برخی مواقع، کنترل خروج این مدفوع شل و آبکی بسیار دشوار می‌شود. در واقع، کنترل حرکات روده از دستتان خارج می‌شود. علائم اسهال آبکی شامل موارد زیر است:

•  از دست‌دادن اشتها
• خون در مدفوع
• استفراغ‌کردن
• گرفتگی بدن
• حالت تهوع
• تب

فراوانی، شدت، مدت و حتی رنگ اسهال بسته به علت آن متفاوت است. به عنوان مثال، حملات اسهال زرد آبکی هر ۲۰ دقیقه یا بیشتر، می‌توانند نشانه‌ای از عفونت انگلی ژیاردیازیس (giardiasis) باشند. اسهال آبکی با فشار نشانه ابتلا به مشکلات روده است و یعنی روده‌ها نمی‌توانند اوضاع را به خوبی مدیریت کنند.

علت اسهال آبکی چیست؟

میکروب‌ها باعث اسهال آبکی می‌شوند؛ بسیاری از آن‌ها از طریق غذای آلوده، آب، یا تماس دست به دهان وارد بدن می‌شوند. برخی بیماری‌ها و شرایط سلامتی هم عامل این بیماری هستند. منظور از میکروب‌ها عوامل بیماری‌زای مختلفی مانند ویروس، باکتری و انگل است. در ادامه به هریک از این‌ها بیشتر اشاره می‌کنیم. با آگاهی از اینکه علت اسهال چیست، راحت‌تر می‌توانید در مسیر درمان قرار بگیرید.

علل ویروسی

گاستروانتریت (Gastroenteritis) ویروسی زمانی رخ می‌دهد که ویروس‌های خاصی دستگاه گوارش را آلوده کنند و باعث آنفولانزای معده شوند. این وضعیت منجر به اسهال آبکی، همراه با گرفتگی و حالت تهوع می‌شود. هیچ درمان خاصی برای این ویروس‌های گوارشی وجود ندارد. اسهال ویروسی اغلب دوره خود را بدون نیاز به دارو طی می‌کند و درمان می‌شود. شایع‌ترین علل گاستروانتریت ویروسی عبارتند از:

علل باکتریایی

انواع مختلفی از عفونت‌های باکتریایی مرتبط با اسهال آبکی وجود دارد. بیشتر آن‌ها از طریق مواد غذایی آلوده یا رعایت بهداشت نامناسب پخش می‌شوند. این علل عبارتند از:

با رعایت نکات بهداشتی و مراقبتی، امکان دورماندن از بسیاری از این وضعیت‌ها وجود دارد.

علل انگلی

عفونت‌های انگلی گوارشی در مناطقی که دسترسی ضعیفی به آب تمیز و سرویس بهداشتی ندارند، شایع‌تر است. بسیاری از انواع مختلف انگل‌ها می‌توانند منجر به اسهال آبکی شوند. از جمله این عوامل بیماری‌زا باید به موارد زیر اشاره کنیم:

برای درمان این نوع از اسهال آبکی از داروهای ضدانگل استفاده می‌شود. یادتان نرود که باید برای معالجه چنین وضعیتی به متخصص گوارش مراجعه کنید. او پزشکی است که می‌داند تخصص گوارش چیست و با نگاهی علمی دست به تجویز دارو می‌زند. طب سنتی و روش‌های جایگزین پزشکی معمولاً دید عمیقی نسبت به این وضعیت ندارند و تجویزشان پشتوانه پزشکی درستی ندارد.

علل دیگر اسهال آبکی

بیماری‌های عفونی شایع‌ترین علت اسهال آبکی هستند، اما برخی از علل غیرعفونی هم می‌توانند منجر به دفع مکرر به حالت اسهال شوند. این شرایط گوارشی عبارتند از:

• بیماری سلیاک
• نارسایی پانکراس
• عدم تحمل لاکتوز
• سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
• رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک (SIBO)

بیماری التهابی روده (IBD) از جمله بیماری کرون و کولیت اولسراتیو از مواردی هستند که می‌توانند باعث اسهال آبکی شوند.

رنگ اسهال آبکی نشانه چیست؟

مدفوع معمولاً قهوه‌ای است، چون ترکیباتی مانند صفرا و بیلی‌روبین در آن وجود دارد. اما اگر مدفوع مایع و آبکی است، رنگ آن هم متفاوت از همیشه می‌شود. رنگ مدفوع معانی مختلفی دارد. پزشکان در تشخیص بیماری و برای تجویز داروی اسهال، به رنگ آن توجه زیادی می‌کنند. در ادامه به معنای رنگ اسهال آبکی می‌پردازیم.

اسهال آبکی زرد نشانه چیست؟

مدفوع مایع زرد می‌تواند نشان‌دهنده نوعی اختلال زمینه ای ‌در کبد یا کیسه صفرا باشد. ضمن اینکه گاهی نشانه ژیاردیازیس است، یعنی عفونت ناشی از یک انگل روده‌ای که از نوشیدن آب ناسالم به آن مبتلا می‌شوید. چنین رنگی از مدفوع جداً نشان‌گر وضعیتی قابل پیگیری است و نباید به حال خود رها شود. احتمالاً این مشکل با درمان‌هایی فراتر از درمان خانگی اسهال، بهبود پیدا می‌کند.

اسهال آبکی سبز نشانه چیست؟

گاهی‌ اوقات، غذاهای سبزرنگی که میل کرده‌اید و باعث روان‌شدن جریان حرکت مدفوع شده‌اند هم در تغییر رنگ آن نقش دارند. مدفوع سبز در جریان حرکات سریع روده در زمان ابتلا به اسهال هم ایجاد می‌شود. گاهی اوقات، مایع مدفوع اسهال شفاف است. التهابات روده باعث اسهال آبکی سفید رنگ می‌شوند.

اسهال آبکی سیاه نشانه چیست؟

مدفوع مایع سیاه رنگ اغلب باعث نگرانی می‌شود. چنین وضعیتینشان‌دهنده خونریزی از قسمتی در دستگاه گوارش است. البته دلایل دیگری هم در سیاه‌شدن رنگ مدفوع شل نقش دارند. برای مثال، مصرف مکمل‌های پپتو بیسمول یا آهن یا خوردن غذاهایی با رنگ آبی یا سیاه هم عامل بروز چنین تغییری هستند.

علت اسهال آبکی نوزاد چیست؟

اسهال آبکی مشکل عجیبی در نوزادان نیست. بسیاری از آن‌ها چنین مشکلی را تجربه می‌کنند. دلایل مختلفی باعث بروز مدفوع شل و تغییر عملکرد روده نوزادان می‌شود. برای مثال:

• عفونت‌های ویروسی: این شایع‌ترین علت اسهال در نوزادان است.
• عفونت‌های باکتریایی: باکتری‌هایی مانند سالمونلا، شیگلا و اشرشیا کلی باعث اسهال می‌شوند.
• عفونت‌های انگلی: انگل‌هایی مانند ژیاردیا و کریپتوسپوریدیوم می‌توانند مدفوع شل و آبکی به وجود بیاورند.
• حساسیت به غذا: حساسیت به پروتئین شیر گاو، آلرژی به سویا و حساسیت به برخی قندها هم موجب اسهال می‌شود.

امکان دارد که برخی از نوزادان در زمان دندان درآوردن دچار اسهال شوند، البته این مورد براساس تجربه گفته می‌شود و هنوز به تحقیقات بیشتری درباره رابطه میان این دو نیاز داریم.

علت اسهال آبکی کودکان چیست؟

بیشتر موارد اسهال کودکان ناشی از عفونت‌های ویروسی است. البته باکتری‌ها، انگل‌ها و تغییرات رژیم غذایی مانند نوشیدن آب میوه زیاد هم باعث بروز چنین مشکلی در کودکان می‌شود. حساسیت به غذاهای خاص یا استفاده از برخی داروها هم در بعضی از کودکان، اسهال ایجاد می‌کند. اسهال آبکی با فشار در کودکان باعث آزار و اذیت شدید آن‌ها می‌شود. اگر نشانه‌های مدفوع آبکی در بچه‌ها طولانی شود، خطر کم‌آبی بدن پیش می‌آید. پس حتماً در زمان اسهال، حواستان به آبرسانی به بدن آن‌ها باشد.

علت اسهال آبکی در بارداری چیست؟

امکان دچارشدن به اسهال در بارداری هم وجود دارد. از عوامل و علل این مشکل باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی در دوران بارداری روی سیستم گوارشی تأثیر می‌گذارد و باعث اسهال می‌شود.
• عفونت‌ ویروسی یا باکتریایی: این عامل به طور اختصاصی باعث اسهال بارداری نمی‌شود، اما در دوران حاملگی هم عاملی اصلی شل‌شدن مدفوع خواهد بود.
• سندرم روده تحریک‌پذیر: این سندرم نوعی اختلال مزمن روده‌ای است که شاید در دوران بارداری تشدید و بیشتر شود.
• بیماری‌های التهابی روده: بیماری‌هایی مانند کرون و کولیت اولسراتیو هم باعث اسهال می‌شوند.

مصرف برخی غذاها مانند غذاهای چرب، ادویه‌های تند، لبنیات و البته کافئین موجبات تحریک روده و اسهال را فراهم می‌کند.

اسهال آبکی را چطور می‌توان درمان کرد؟

برای درمان اسهال باید از داروهایی استفاده می‌شود که روی تحرکات روده اثر می‌گذارند و آن را معمولی و طبیعی می‌کنند. ایمودیوم (لوپرامید) یکی از داروهای ضداسهال است که بدون نسخه در دسترس همگان قرار دارد. اگر بیماری ناشی از باکتری باشد، می‌توان از آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت استفاده کرد. در صورتی که علائم ناشی از انگل باشند، ممکن است از داروی ضدانگلی استفاده شود. علل ویروسی هم معمولاً خود به خود برطرف می‌شوند. در ادامه، به روش‌های درمان اسهال آبکی بیشتر اشاره می‌کنیم.

جایگزینی مایعات از دست‌رفته

جایگزینی مایعات از دست‌رفته برای جلوگیری از کم‌آبی بدن بسیار مهم است. با انجام اقدامات زیر می‌توانید بر این مشکل غلبه کنید:

• مقدار زیادی آب بنوشید؛ جرعه‌ها کوچک باشند.
•  الکترولیت‌هایی مانند سدیم و پتاسیم را متعادل نگه دارید.
• از مصرف کافئین و الکل خودداری کنید.

اگر قادر به آبرسانی به بدن نیستید و علائم شما بدتر می‌شود، ممکن است لازم باشد به بیمارستان بروید تا مایعات داخل وریدی (IV) به درون رگتان تزریق شوند. در بیمارستان، به شما داروهای ضداستفراغ و تهوع هم داده می‌شود.

درمان خانگی اسهال آبکی

برخی از درمان‌های خانگی می‌توانند علائم شما را کاهش دهند و بهبودی را سریع‌تر کنند. در مرحله اول باید مقدار زیادی مایعات شفاف بنوشید. محلول‌های آبرسانی خوراکی به بازیابی تعادل مایعات و الکترولیت‌ها کمک می‌کنند. روش‌های دیگری که در این زمینه توصیه می‌شوند هم به شرح زیر هستند:

• فعالیت بدنی را محدود و کاملا استراحت کنید.
• داروهای بدون نسخه مانند لوپرامید (Imodium) و بیسموت ساب سالیسیلات (Pepto-Bismol، Kaopectate) را مصرف کنید.
• غذاهای تند، سرخ‌شده، شیر و پنیر، سبزیجات خام، مرکبات، الکل و کافئین را محدود کنید.

با کمی تغییر در رژیم غذایی و مدیریت مصرف داروهای بی‌نسخه، اسهال آبکی از بین می‌رود و درمان می‌شود.

درمان اسهال آبکی در بزرگسالان

پزشکان درمان‌های حرفه‌ای را برای درمان علل زمینه‌ای اسهال تجویز می‌کنند. به عنوان مثال، آنتی‌بیوتیک‌ها را برای درمان اسهال باکتریایی و سایر داروهای مرتبط برای موارد IBD را تجویز می‌کنند. در موارد اسهال عفونی، پزشکان نسبت به مصرف داروهای ضداسهال هشدار می‌دهند. علت این است که شاید داروها از باکتری‌ها یا ویروس‌های موجود در دستگاه گوارش حمایت کنند و بیماری را گسترش دهند. اگر تب بالا یا خون در مدفوع خود دارید، از درمان‌های ضد اسهال مانند بیسموت ساب‌سالیسیلات (پپتو-بیسمول) و لوپرامید (ایمودیوم) خودداری کنید.

درمان اسهال آبکی نوزاد

اگر نوزاد به اسهال آبکی دچار است، بهتر است که تحت نظر پزشک قرار بگیرد. به توصیه‌های دکتر در این زمینه دقت کنید. احتمالاً دادن حجم بیشتری از شیر مادر به بچه توصیه خواهد شد. شاید پزشکان از محلول‌های ضداسهال ORS، برای رفع مشکل استفاده کنند. توجه داشته باشید که بدن نوزادان بسیار حساس است و هرگز نباید بدون تجویز دکتر، اقدام به دادن دارو یا محلول و حتی ماده خوراکی خاصی کنید. از نصایح دیگران (افراد غیرمتخصص عادی) درباره استفاده از انواع دمنوش‌ها و داروهای گیاهی هم جداً بپرهیزید.

درمان اسهال آبکی کودکان

در بیشتر موارد، درمان شامل جایگزینی مایعات از دست‌رفته است. اگر پزشک متوجه شود که عامل مدفوع آبکی عفونتی باکتریایی است، احتمالاً از آنتی‌بیوتیک‌ها هم در روند درمان استفاده می‌کند. کودکان باید مایعات زیادی مصرف کنند تا بدنشان با کم‌آبی روبه‌رو نشود. کم‌آبی بدن برای بچه‌ها و بزرگسالان بسیار خطرناک است و حتی می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.

درمان اسهال آبکی چقدر طول می‌کشد؟

بسیاری از مواقع، به خاطر تغییرات حرکات روده دچار اسهال می‌شوید و سریع هم بهبود پیدا می‌کنید. این تغییر حرکات روده می‌تواند تحت تأثیر مواد غذایی باشد که مصرف می‌کنید. در بیشتر اوقات، این وضعیت چند روز تا یک هفته طول می‌کشد. اگر اسهال به حالتی مداوم در جریان باشد، با وضعیت خطرناکی روبه‌رو هستید و نیاز است که حتماً پیگیری‌های لازم را برای پرهیز از کم‌آبی بدن انجام دهید. اسهال خفیف و بی‌نیاز از درمان، اغلب در حدود ۲ روز طول می‌کشد و بعد بهبود پیدا می‌کند.

چه زمانی اسهال آبکی خطرناک است و باید به خاطر آن به اورژانس مراجعه کرد؟

اسهال آبکی معمولاً مشکل شدید و حادی نیست، اما گاهی علائمی دارد که باید جدی گرفته شوند. اگر نشانه‌های زیر را مشاهده کردید، سریعاً به اورژانس مراجعه کنید:

• تب بالا؛ علامتی از عفونت جدی بدن
• اسهال خونی یا سیاه؛ نشانه خونریزی داخلی
• استفراغ شدید و مداوم؛ عامل کم‌آبی شدید بدن
• کاهش هوشیاری؛ بروز سرگیجه یا خواب آلودگی شدید
• درد شدید شکم؛ نشانه مشکلی جدی مانند انسداد روده

اگر اسهال بیش از چند روز ادامه داشته باشد و با درمان‌های خانگی بهبود پیدا نکند، باید به پزشک مراجعه کنید. با مراجعه به اورژانس، از کم‌آبی بدن جلوگیری و درمان دهیدراتاسیون انجام می‌شود. با داروهای هیدراتاسیون، عوارضی مانند نارسایی کلیه و شوک، بدن را تهدید نمی‌کنند.

برای درمان اسهال آبکی باید به چه دکتری مراجعه کنیم؟

برای درمان انواع اسهال آبکی باید به متخصص گوارش مراجعه کنید. دکتر اسهال را بررسی و با شناخت دقیقی که از بیماری‌های روده دارد، عامل را شناسایی می‌کند. در زمان ابتلا به اسهال آبکی باید به اهمیت هیدراتاسیون دقت کنید. پزشکان با آگاهی از علت اسهال آبکی و در نظرگرفتن لزوم آبرسانی به بدن، داروها یا روش‌هایی را تجویز می‌کنند که این وضعیت نامناسب عملکرد روده کنترل شود. داروهای ضد اسهال و رژیم غذایی مناسب در درمان اسهال آبکی نقش مهمی دارند. گاهی هم بیماری‌های روده و مشکلات دیگر باعث اسهال می‌شوند. در این صورت هم پزشک با تشخیص عفونت‌های روده‌ای یا مشکلات دیگر، اقدام به درمان اسهال آبکی می‌کند. پزشکان در زمینه تغییر سبک زندگی و اهمیت پروبیوتیک‌ها در سلامت روده هم توصیه‌هایی به بیماران خواهند داشت. با مصرف داروهای ضدعفونت یا روش‌های دیگر درمان تجویزی آن‌ها، در مسیر سلامت قرار می‌گیرید. برای پیداکردن بهترین پزشکان هم می‌توانید به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در آنجا، نظرات بیماران هر متخصص را بخوانید و از او، اینترنتی نوبت بگیرید.

منابع:

verywellhealth.com

healthline.com

who.int

سوالات متداول اسهال آبکی