یکی از دلایل مرگ در ایران مخصوصا در فصول سرد سال، گاز گزفتگی یا در اصطلاحی علمی‌تر، مسمومیت با گاز مونواکسید است. اما سوالات اصلی که در این میان وجود دارد از این قرار است؛  گازگرفتگی چیست و چه علائمی دارد؟ چگونه می‌توان گازگرفتگی را تشخیص داد و درمان کرد؟ این سوالات مهم هستند و قرار است تا در ادامه این مقاله از مجله دکتردکتر به این سوالات پاسخ دهیم.

گازگرفتگی چیست؟

مسمومیت با گاز مونواکسید کربن یا به عبارتی گازگرفتگی، زمانی اتفاق می‌افتد که میزان این گاز در جریان خون زیاد شود. زمانی که مونو اکسید کربن زیادی در هوا وجود داشته باشد، بدن اکسیژن موجود در گلبول‌های قرمز خون خود را با مونواکسید کربن جایگزین خواهد کرد. این فرایند باعث آسیب شدید بافتی و حتی مرگ خواهد شد.

کربن مونواکسید گازی بی رنگ، بی بو و بدون مزه بوده که از سوختن گازوئیل، چوب، پروپان و دیگر سوخت‌ها به وجود می‌آید. دستگاه‌ها و موتورهایی که تهویه مناسبی ندارند به خصوص در فضاهای سرپوشیده باعث می‌شوند که مقدار گاز مونو اکسید کربن به سطح خطرناکی برسد.

اگر شما و یا فرد دیگری علائم مسمومیت با گاز مونواکسید کربن را داشته باشد، به سرعت به محیط باز رفته و تا زمان آمدن آمبولانس هوای تازه تنفس کنید. 

علائم گاز گرفتگی

علائم و نشانه‌های مسمومیت با گاز مونو اکسید کربن عبارتند از:

• سردرد
• ضعف
• سرگیجه
• حالت تهوع یا استفراغ
• تنگی نفس
• گیجی
• از دست دادن هوشیاری 

مسمومیت با گاز مونواکسید کربن به‌صورت خاص برای افرادی که خواب یا مست هستند خطرناک است. این دسته از افراد ممکن است پیش از این‌که کسی متوجه مسمومیت گاز گرفتگی شوند، دچار آسیب مغزی برگشت ناپذیر شوند یا حتی بر اثر گازگرفتگی جان خود را از دست بدهند.

چه زمانی برای گاز گرفتگی باید به پزشک مراجعه کرد؟

علائم هشدار دهنده‌ مسمومیت با گاز منواکسید کربن ممکن است چندان واضح نباشند و برای فهم آن‌ها نیاز به دقت زیادی باشد. اما این عارضه ممکن است زندگی فرد را تهدید کند. البته بسیاری علائم گازگرفتگی را با آنفولانزا اشتباه می‌گیرند که البته با توجه به سرعت تاثیر مسمومیت با گاز مونواکسید، قابل مقایسه با هم نیستند. بنابراین هر زمان که علائم گاز گرفتگی را دیدید، به پزشک مراجعه کنید.

دلایل گاز گرفتگی 

مسمومیت با مونواکسید کربن به دلیل تنفس بخارات ناشی از احتراق ایجاد می‌شود‌. زمانی که مقدار مونواکسید کربن در هوایی که شما تنفس می‌کنید زیاد باشد، بدن اکسیژن موجود در گلبول‌های قرمز خون را با مونواکسید کربن جایگزین می‌کند‌. این کار از رسیدن اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌ها جلوگیری می‌کند.

دستگاه‌ها و موتورهای سوختی بسیاری این گاز را تولید می‌کنند. مقدار گاز تولید شده در این دستگاه‌ها معمولی به حدی نیست که نگرانی خاصی را ایجاد کند. اما اگر از این دستگاه‌ها در محیط‌های بسته استفاده شود – برای مثال استفاده از دستگاه گریل ذغالی در محیط سرپوشیده – مقدار گاز مونواکسید کربن تا حد زیادی افزایش پیدا خواهد کرد. تنفس دود ناشی از آتش هم می‌تواند باعث مسمومیت با گاز مونو اکسید کربن شود.

عوامل خطرساز که احتمال گاز گرفتگی را بالا می‌برند؟

قرار گیری در معرض کار مونو اکسید کربن به صورت خاص برای گروه‌های زیر خطرناک‌تر است: 

• جنین متولد نشده؛ سلول‌های خونی جنینی آسان‌تر از سلول‌های خونی بزرگسالان مونواکسید کربن را جذب می‌کنند. این فرایند در نهایت جنین را در برابر گاز مونوکسید کربن آسیب‌پذیرتر می‌کند.
• کودکان؛ کودکان به نسبت بزرگسالان تعداد دفعات بیشتری نفس می‌کشند و همین امر آن‌ها را در بیش‌تر در معرض مسمومیت با گاز مونو اکسید کربن قرار می‌دهد
• بزرگسالان مسن‌تر؛ افراد مسنی که تحت مسمومیت با گاز مونواکسید کربن قرار می‌گیرند، بیش‌تر از دیگران در معرض خطر آسیب مغزی قرار دارند.
• افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن قلبی؛ افرادی که سابقه کم خونی یا مشکلات تنفسی دارند، بیش‌تر در معرض بروز مشکلات جدی ناشی از گاز گرفتگی قرار دارند.
• افرادی که مسمومیت با مونواکسید کربن باعث از دست دادن هوشیاری در آن‌ها می‌شود‌؛ از دست دادن هوشیاری نشان دهنده‌ی گازگرفتگی بسیار شدید است.

عوارض جانبی گاز گرفتگی 

بسته به درجه و مدت زمانی که فرد در معرض گاز مونواکسید کربن قرار دارد، مسمومیت با این گاز منجر به ایجاد عوارض زیر می‌شود:

• آسیب دایمی بافت مغزی
• آسیب قلبی و احتمال بروز مشکلات قلبی مرگبار 
• مرگ جنین و یا سقط جنین
• مرگ

پیشگیری از گاز گرفتگی

اقدامات احتیاطی ساده برای کمک به پیشگیری از مسمومیت با گاز مونواکسید کربن عبارتند از:

• نصب دستگاه‌های تشخیص دهنده گاز مونواکسید کربن؛ این دستگاه‌ها باید در راهروها و در نزدیکی اتاق خواب‌ها نصب شوند. دو بار در سال باید باتری این دستگاه‌ها چک شود. اگر زنگ این دستگاه‌ها به صدا در آمد، خانه را ترک کرده و به سرعت با آمبولانس یا آتش نشانی تماس بگیرید. این دستگاه‌ها برای نصب در موتورخانه منازل و کشتی‌های تفریحی هم در بازار موجود هستند.

• باز کردن در گاراژ پیش از روشن کردن اتومبیل؛  هرگز اجازه ندهید که اتومبیل شما در گاراژ در بسته روشن بماند. این مسئله زمانی اهمیت پیدا می‌کند که گاراژ شما به خانه متصل باشد. رها کردن ماشین روشن در فضایی متصل به خانه حتی اگر در گاراژ باز باشد، کار خطرناکی است.

• استفاده از دستگاه‌های گازی در مواقع ضروری؛ هرگز از فر گازی و یا اجاق گازی و یا گاز پیکنیک برای گرم کردن خانه استفاده نکنید. از این دستگاه‌ها تنها می‌توان در فضای باز استفاده کرد. از هیترها تنها زمانی استفاده کنید که بیدار بوده و امکان بررسی مداوم آن‌ها را دارید و درها و پنجره ها هم باز هستند. هرگز از یک ژنراتور در یک محیط بسته همچون گاراژ و یا زیر زمین استفاده نکنید.

• مطمئن شوید که تمام دستگاه‌هایی که با سوخت کار می‌کنند به خوبی هوا گیری شده‌اند؛ با تماس با شرکت های نمایندگی این دستگاه‌ها سالانه آن‌ها را بررسی کنید
• اگر در خانه شومینه دارید، لازم است که یکبار در سال آن‌ها را بررسی کنید و مطمئن شوید که مسدود نیستند و راه هوایی آن‌ها باز است. 

• پیش از بازگشتن به محل وقوع حادثه تعمیرات را انجام دهید؛ اگر مسمومیت با گاز مونو اکسید کربن در خانه شما رخ داده است، بسیار مهم است که پیش از بازگشت به خانه منبع نشت گاز را شناسایی کرده و آن را تعمیر کنید. 

• هنگام استفاده از مواد شیمیایی حلال در محیط سرپوشیده بسیار مواظب باشید؛ متیلن کلراید یک مایع شیمیایی حلال است که معمولاً در رنگ‌ها یاد می‌شود. این ماده به راحتی می‌تواند متابولیزه شده و هنگام تنفس به گاز مونو اکسید کربن تبدیل شود. قرار گرفتن در معرض این ماده حلال می‌تواند منجر به مسمومیت با گاز مونو اکسید کربن شود.

زمانی که می‌خواهید از این ماده در خانه استفاده کنید، فضایی در بیرون خانه برای آماده سازی مواد مورد نیاز خود در نظر بگیرید. این فضا باید از تهویه مناسب برخوردار باشد. به دقت توضیحات درج شده روی محصول را مطالعه کنید.

تشخیص گاز گرفتگی

فرد مشکوک به مسمومیت با گاز مونو اکسید کربن که وارد بخش اورژانس بیمارستان می‌شود، بلافاصله تحت درمان قرار می‌گیرد. پزشک برای اینکه گاز گرفتگی را تایید کند، از بیمار نمونه خون خواهد گرفت و در نمونه خون بیمار میزان گاز مونو اکسید کربن را آزمایش خواهد کرد.

درمان گاز گرفتگی

فردی که با گاز مونو اکسید کربن مسموم شده است باید بلافاصله به فضای باز رفته و تا زمانی که آمبولانس به محل برسد، باید هوای آزاد استنشاق کند. علائم و نشانه‌هایی که فرد مشکوک به گاز گرفتگی تجربه می‌کند، شامل سر درد، سرگیجه، حالت تهوع، تنگی نفس، ضعف و گیجی است‌

زمانی که فرد به بیمارستان می‌رسد، درمان شامل:

تنفس اکسیژن خالص

 در بخش اورژانس بیمارستان، روی دهان و بینی فرد ماسک اکسیژن قرار داده می‌شود تا فرد اکسیژن خالص استنشاق کند. این کار کمک می‌کند تا اکسیژن به اندام‌ها و بافت‌های بدن برسد. اگر فرد خود قادر به نفس کشیدن نباشد از دستگاه ونتیلاتور یا دستگاه تهویه مکانیکی استفاده می‌شود.

قرار گرفتن زیر چادر اکسیژن با فشار کنترل شده

در بسیاری از موارد اکسیژن درمانی پرفشار (hyperbaric oxygen therapy) توصیه می‌شود. در این روش درمانی فرد در زیر یک چادر مخصوص اکسیژن خالص تنفس خواهد کرد، در این چادر فشار هوا دو یا سه بار بیش‌تر از حد نرمال است. این درمان کمک می‌کند تا هر چه سریع‌تر مونو اکسید کربن موجود در خون جای خود را به اکسیژن بدهد‌.

اکسیژن درمانی پرفشار در موارد مسمومیت شدید با گاز مونو اکسید کربن استفاده می‌شود و کمک می‌کند تا بافت قلب و مغز که بسیار در برابر مسمومیت با این گاز آسیب پذیر هستند، حفظ شوند. همچنین این روش درمانی برای زنان باردار هم انجام می‌شود‌، چرا که جنین بسیار در برابر آسیب‌های ناشی از گاز مونو اکسید کربن آسیب پذیر هستند.

بعد از گاز گرفتگی چی بخوریم؟ 

برای گاز گرفتگی چی خوبه؟ در پاسخ به این سوال کارشناسان پزشکی و سلامتی اکیدا توصیه می‌کنند که بعد از مسمومیت با گاز تا زمان رسیدن اورژانس هیچ چیزی خورده نشود زیرا در این حالت، احتمال خفگی بر اثر آن وجود دارد. با این حال اگر امکان حضور نیروهای کمکی و پزشکی وجود نداشت، تا جایی که می‌توانید آب و مایعات مصرف کنید. برخی هم می‌گویند که مصرف سرکه سیب در این شرایط چاره‌ساز است که ما آن را رد یا تایید نمی‌کنیم.

گاز گرفتگی در خواب

گازگرفتگی در خواب یکی از مواقع سهمگینی است که گاز گرفتگی منجر به مرگ می‌شود؛ اصطلاحا در این مواقع می‌گویند که فرد دچار مرگ خاموش شده است. برای همین مخصوصا در فصل سرما حواستان به وسایل گرمایشی گازی‌تان و سلامت آنها باشد.

آماده شدن برای ملاقات با پزشک

اگر شما و یا فرد دیگری علائم مسمومیت با گاز مونو اکسید کربن را داشته باشد، به سرعت به محیط باز رفته و تا زمان آمدن آمبولانس هوای تازه تنفس کنید. کارکنان بیمارستان به محض رسیدن بیمار سوالاتی اساسی از او خواهند داشت. بنابراین در مسیر رسیدن به بیمارستان، بیمار باید خود را برای پاسخگویی به این سوالات آماده کند.

• منابع احتمالی گاز مونو اکسید کربن 
• علائم و نشانه‌های گازگرفتگی و زمانی که برای اولین بار آغاز شده‌اند.
• هر گونه اختلال روانی، مانند گیجی و مشکلات حافظه
• هر گونه نشانه‌‌ی از دست دادن هوشیاری
• هر گونه شرایط پزشکی که وضعیت شخص را تحت تأثیر قرار خواهد داد، مانند بارداری
• عادت‌ سیگار کشیدن

علائم گازگرفتگی را جدی بگیرید

واقعا باید علائم گاز گرفتگی را جدی بگیرید و در زمان مناسب به بیمارستان مراجعه کنید. مسمومیت با گاز مونواکسید کربن اصلا عادی نیست و حتما برای گرفتن درمان صحیح و به‌موقع باید به مراکز درمانی بروید تا تحت درمان قرار بگیرید. اگر در این زمینه نیاز به دریافت مشاوره دارید، می‌توانید با استفاده از امکان دریافت نوبت دکتر از پلتفرم نوبت آنلاین پزشک دکتردکتر سریع‌تر در مسیر درمان قرار بگیرید.

در انتها از شما می‌خواهیم اگر در این زمینه تجربه‌ای دارید یا جای نکته‌ای را در این میان خالی می‌بینید، با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید.

منبع:

mayoclinic