زمانی که سطح گلبول‌های قرمز سالم برای حمل اکسیژن در بدن کم باشد، کم خونی یا آنمی رخ می‌دهد. علائم و نشانه‌های کم خونی شامل خستگی شدید، ضعف و احساس تنگی نفس، رنگ‌پریدگی پوست، سردرد یا سرگیجه هستند. انواع کم خونی شامل آنمی شدید یا خفیف می‌شوند؛ اما علل کم خونی متنوع‌اند و برای درمان آن باید به متخصص و دکتر خون مراجعه شود. دکتر داخلی هم می‌تواند در برخی موارد وضعیت کم‌خونی بدن را مشخص کند. پزشکان با تجویز مکمل‌های غذایی، دارودرمانی و خون‌درمانی به رفع این مشکل کمک می‌کنند.

در این مقاله به موضوعات مختلف درباره آنمی و انواع کم‌خونی از جمله کم‌خونی فقر آهن و موارد دیگر پرداخته‌ایم. مطالعه مقاله به حدود ۴ دقیقه زمان نیاز دارد. علائم کم خونی را جدی بگیرید و نگذارید که مشکلات و عوارض آن خطرناک شوند.

اگر سوالی درباره کم خونی دارید، می‌توانید در انتهای همین صفحه و در بخش نظرات مطرح کنید تا مشاور سلامتی دکتردکتر، به شما پاسخ دهد.

کم خونی یا آنمی چیست؟

کم‌خونی یا آنمی (Anemia)، نوعی اختلال خونی شایع است و زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد گلبول‌های قرمز خون یا هموگلوبین در بدن کافی نباشد. گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را به تمام بافت‌های بدن انتقال می‌دهند. تعداد کم گلبول‌های قرمز خون باعث می‌شود که مقدار اکسیژن در خون پایین‌تر از حد مجاز باشد. بسیاری از علائم کم‌خونی ناشی از کاهش میزان انتقال اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌های حیاتی بدن است.

بنا به اطلاعات مندرج در پایگاه علمی انجمن خون‌شناسی آمریکا (ASH) :

گلبول‌های قرمز خون حامل هموگلوبین، پروتئینی غنی از آهن هستند که به اکسیژن در ریه‌ها می چسبد و آن را به بافت‌های سراسر بدن می‌رساند. کم خونی زمانی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز کافی نداشته باشید یا گلبول‌های قرمز به درستی کار نکنند. این وضعیت زمانی کم‌خونی اعلام می‌شود که آزمایش خون مقدار هموگلوبین را در مردان کمتر از ۱۳.۵ گرم در دسی‌لیتر و در زنان کمتر از ۱۲ گرم در دسی‌لیتر نشان بدهد. مقادیر طبیعی برای کودکان با سنین مختلف هم متفاوت است.

پس کم‌خونی با توجه به مقدار هموگلوبین اندازه‌گیری می‌شود. زنان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند سرطان، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به کم‌خونی قرار دارند.

کم خونی چه علائمی دارد؟

کم‌خونی باعث خستگی، ضعف، پوست رنگ‌پریده، تنگی نفس، سرگیجه، سردرد، دست‌ها و پاهای سرد، و تپش قلب نامنظم می‌شود. این علائم ممکن است به تدریج ظاهر شوند و در کم‌خونی‌های شدید وجود علائمی مانند سبکی سر یا غش کردن نیز وجود دارد. نشانه‌های کم‌ خونی بنا به موارد زیر تفاوت دارند:

• نوع آن
• شدت
• سرعت پیشرفت
• سن و وضعیت بدنی افراد

در برخی از موارد، فرد مبتلا به کم‌ خونی هیچ علائم فیزیکی و ظاهری از خود نشان نمی‌دهد. بااین‌حال، برخی از شایع‌ترین علائم کم‌خونی را در ادامه می‌خوانید.

خستگی مفرط و بی‌حالی

بیش از نیمی از افرادی که به کم‌خونی (به‌ویژه کم‌خونی فقر آهن) مبتلا هستند، احساس خستگی مفرط و بی‌حالی می‌کنند. هنگام بروز کم‌خونی، هموگلوبین موجود در خون کاهش پیدا می‌کند. انتقال اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌های بدن هم کم می‌شود. کمبود اکسیژن در اندام‌ها، به‌صورت خستگی نمود پیدا می‌کند.

رنگ‌پریدگی

پوست رنگ پریده و رنگ روشن قسمت داخلی پلک‌های پایین، از نشانه‌های دیگر کم‌خونی و فقر آهن است. خون به این دلیل قرمز است که هموگلوبین دارد و زمانی‌که میزان هموگلوبین موجود در آن کاهش پیدا می‌کند، رنگ روشن‌تری خواهد داشت. این رنگ‌پریدگی در افراد مبتلا به کم‌خونی فقر آهن، گاهی در تمام اندام‌ها قابل مشاهده است و صرفاً محدود به صورت و پلک‌ها نمی‌شود. رنگ‌پریدگی صورت، لثه‌ها، داخل لب‌ها یا پلک‌های پایین و حتی ناخن‌ها نیز می‌توانند نشان‌دهنده فقر آهن در بیمار باشند.

تنگی نفس

هنگامی‌ که بدن به علت فقر آهن با مشکل هموگلوبین پایین خون مواجه است، اکسیژن‌رسانی به اندام‌ها و بافت‌ها نیز دچار اختلال می‌شود. کم خونی و تنگی نفس با هم ارتباط دارند. در زمان کم‌خونی، سرعت تنفس افزایش پیدا می‌کند، چون بدن سعی دارد اکسیژن بیشتری به‌دست بیاورد. بروز خستگی و تنگی نفس در هنگام انجام امور روزانه، (پیاده‌روی یا بالا رفتن از پله‌ها)، که پیش‌تر به راحتی انجام می‌شدند از نشانه‌های کم‌خونی هستند. درد قفسه سینه هم از علامت‌های کم‌خونی است.

سردرد و سرگیجه

سطح هموگلوبین پایین در گلبول‌های قرمز خون، به معنای نرسیدن اکسیژن کافی به مغز است. این وضعیت رگ‌های خونی در مغز را متورم می‌کند و باعث فشار و سردرد می‌شود. اگر به موارد زیر دچار هستید:

• سردردهای مداومی دارید که قبلاً تجربه نکرده‌اید؛
• احساس سرگیجه می‌کنید؛
• چشم‌هایتان سیاهی می‌رود؛

احتمالاً دچار آنمی شده‌اید و باید آن را سریع‌تر پیگیری کنید.

تپش قلب

طبیعی است که با کاهش اکسیژن‌رسانی در اندام‌های مختلف بدن و به‌ویژه قلب، این عضو برای جبران افت اکسیژن بیشتر از حالت عادی کار می‌کند. چنین وضعیتی باعث می‌شود که قلب به فشار بیاید و عوارض ناخوشایندی رخ بدهد:

• بزرگ شدن قلب
• آریتیمی قلبی
• سوفل قلبی

امکان بروز نارسایی قلبی در نتیجه کم‌خونی هم وجود دارد. به ارتباط میان کم خونی و تپش قلب توجه کنید.

پوست و موی خشک و آسیب‌پذیر

با کاهش سطح اکسیژن در خون، بدن سعی می‌کند اکسیژن موجود را به اندام‌های مهم‌تر برساند. درنتیجه، قسمت‌هایی مثل پوست و مو، به دلیل کمبود اکسیژن دچار خشکی می‌شوند. خشک‌شدن پوست و موها این اعضای بدن را آسیب‌پذیرتر می‌کند.

تورم و درد در زبان و دهان

 یکی از نشانه‌های دیگر کم‌خونی فقر آهن در افراد، تورم و احساس درد در زبان و دهان است. هموگلوبین موجود در خون، ماده‌ای است که باعث تشکیل بافت‌ عضله‌هایی مثل زبان می‌شود. زمانی‌ که مقدار آن در خون کاهش پیدا می‌کند، زبان و دهان رنگ‌پریده، صاف و غیرطبیعی به‌نظر می‌رسند. از علائم آنمی فقر آهن به موارد زیر دقت کنید:

• زبان متورم و ملتهب
• رنگ‌پریده

ممکن است حتی این علائم با درد و تورم همراه باشد.

سندرم پای بی‌قرار

یکی از مهم‌ترین دلایل سندرم پاهای بی‌قرار (Restless legs syndrome) کم‌خونی فقر آهن است. سندرم پای بی‌قرار (RLS) اختلالی است که باعث ایجاد احساس ناخوشایند و نیاز شدید به حرکت دادن پاها، خصوصاً در شب و هنگام استراحت، می‌شود. اگر در طول روز و مخصوصاً شب‌ها در هنگام خواب در پاهای خود علائم زیر را دارید، به احتمال زیاد کمبود آهن مبتلا هستید:

• احساس درد غیرطبیعی دارید؛
• مدام آن‌ها را تکان می‌دهید؛
• بی‌قرار هستند؛

این حالات می‌تواند خواب و کیفیت زندگی شما را به‌کلی مختل کند.

علائم ظاهری کم خونی

برخی از علائم کم‌خونی کاملاً در چهره فرد مبتلا مشهود هستند. به‌عنوان مثال، اگر پشت پلک پایین فرد مبتلا به کم‌خونی فقر آهن را نگاه کنید، معمولاً رنگ روشن‌تری دارد (مثل این‌که خون فرد رقیق‌تر است). این مورد در لب‌ها نیز کاملاً مشخص است و افراد کم‌خون معمولاً لب‌های روشن‌تری دارند. رنگ‌پریدگی چهره نیز از دیگر علائم ظاهری کم‌ خونی است.

علت کم خونی چیست؟

گلبول‌های قرمز خون وظیفه حمل اکسیژن و انتقال آن به اندم‌های مختلف بدن را برعهده دارند. هموگلوبین (Hemoglobin)، نوعی پروتئین غنی از آهن است، که در گلبول‌های قرمز یافت می‌شود. این پروتئین به آن‌ها کمک می‌کند تا اکسیژن را از ریه‌ها، به سایر اندام‌ها و بافت‌های بدن بفرستند. وظیفه دیگر هموگلوبین این است که دی‌اکسیدکربن را از نقاط مختلف بدن حمل کند و آن را به ریه‌ها بیاورد. در این صورت، امکان خروج آن از راه بازدم به‌وجود می‌آید. دلایل اصلی کم‌خونی عبارتند از:

• کمبود آهن: شایع‌ترین علت کم‌خونی که منجر به کاهش تولید هموگلوبین می‌شود.
• کمبود ویتامین‌ها: به‌ویژه ویتامین B12 و فولات.
• از دست دادن خون: ناشی از جراحات، قاعدگی‌های سنگین، زخم‌ها، یا مشکلات گوارشی.
• بیماری‌های مزمن: مانند بیماری‌های کلیوی، سرطان، و التهابات مزمن.
• اختلالات مغز استخوان: مانند لوکمی و سایر بیماری‌های خونی.
• وراثت: کم‌خونی‌های ارثی مانند کم‌خونی داسی‌شکل و تالاسمی.
• مشکلات در جذب مواد مغذی: مانند بیماری سلیاک یا جراحی‌های دستگاه گوارش.

در حالت کلی، مهم‌ترین علت‌ بروز کم‌خونی یا آنمی را می‌توان به دو دسته زیر تقسیم‌بندی کرد که در ادامه با هریک، بیشتر آشنا می‌شوید:

• آنمی همولیتیک
• کاهش تولید گلبول‌های قرمز

ویتامین B12 و فولات (ویتامین B9) به‌طور طبیعی توسط بدن تولید نمی‌شوند و باید از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها تامین شوند. منابع غذایی اصلی برای ویتامین B12 شامل گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و محصولات لبنی است. برای فولات، منابع غذایی شامل سبزیجات برگ سبز، حبوبات، غلات کامل و مرکبات هستند. برخی باکتری‌ها در روده نیز این ویتامین‌ها را تولید می‌کنند، اما این مقدار معمولاً کافی نیست.

از دست‌رفتن گلبول‌های قرمز (آنمی همولیتیک)

گلبول‌های قرمز معمولاً ۱۱۰ تا ۱۲۰ روز زنده هستند و بعد از تجزیه، به وسیله طحال پاکسازی می‌شوند. برخی از بیماری‌ها مانند کم‌ خونی همولیتیک باعث می‌شوند که این سلول‌ها، زودتر از زمان موعد بمیرند. در نتیجه، مغز استخوان مجبور می‌شود که برای رفع کمبود، گلبول‌های قرمز بیشتری تولید کند. اگر مغز استخوان نتواند به اندازه نیاز گلبول قرمز تولید کند، تعداد گلبول‌های قرمز موجود در خون به‌مرور زمان کاهش پیدا می‌کنند. نتیجه چنین چیزی کم‌خونی است.

 برخی از علل بروز این نوع از کم‌خونی در افراد عبارتند از:

• عفونت
• توکسین‌ها
• واکنش‌های ایمنی
• مصرف بعضی از داروها

البته بعضی از دستگاه‌های پزشکی مثل دستگاه بای‌پس قلبی – ریوی یا همودیالیز هم می‌توانند باعث از دست‌رفتن گلبول‌های قرمز شوند.

کاهش تولید گلبول‌های قرمز

در این حالت، بدن قادر نیست به اندازه کافی گلبول قرمز تولید کند یا گلبول‌های قرمزی که بدن تولید می‌کند، به اندازه کافی کارآمد نیستند. این نوع از آنمی می‌تواند به علت‌های مختلفی در بدن به‌وجود بیاید. برخی از آن‌ها عبارتند از:

• کمبود آهن
• ابتلا به مالاریا
• کمبود ویتامین B12
• مشکلات مغز استخوان

البته برخی عوامل دیگر مثل بیماری‌های کلیوی، بالا رفتن سن یا کم‌کاری تیروئید نیز می‌توانند زمینه‌ساز ابتلا به کم‌خونی در افراد باشند. از سوی دیگر، هر اختلالی که در چرخه تولید و تخریب گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود، می‌تواند از علل کم‌خونی باشد. عواملی که باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز و از علل کم‌خونی در بدن هستند، عبارتند از:

• فیبروز یا بافت اسکار داخل مغز استخوان
• ضایعات و خونریزی‌ گوارشی
• خونریزی غیرطبیعی رحمی
• قاعدگی شدید در زنان
• حوادث و تصادفات
• عمل جراحي
• سیروز کبدی
• زایمان

همولیز یا پارگی گلبول‌های قرمز هم می‌تواند در اثر مصرف برخی از داروها رخ بدهد. اختلالات کبد و طحال هم در کم‌خونی نقش دارند.

کم خونی باعث ابتلا به چه بیماری‌هایی می‌شود؟

بدون شک کم‌خونی، به‌ویژه در مواردی که حاد باشد، عوارض سختی در پی خواهد داشت. آنمی می‌تواند سبب ابتلای فرد به برخی بیماری‌ها شود. بیماری‌های قلب و عروق مهم‌ترین خطری هستند که بیماران مبتلا به کم‌خونی را تهدید می‌کنند.

رایج‌ترین بیماری‌هایی که به دلیل کم‌خونی بروز می‌کنند، به‌شرح زیر هستند:

• بیماری‌های قلبی‌عروقی مثل آریتمی قلبی، حمله قلبی یا نارسایی قلبی
• آسیب عصبی محیطی و فراموشی (مخصوصاً در سالمندان)
• بیماری‌های دستگاه گوارش
• زایمان زودرس در زنان باردار

حتی امکان بروز خطر مرگ در سالمندان مبتلا به کم‌خونی حاد هم وجود دارد.

کم خونی با چه بیماری‌هایی در ارتباط است؟

برخی از بیماری‌ها عامل ابتلا به کم‌خونی هستند و برخی دیگر در نتیجه ابتلا به کم‌خونی در فرد ایجاد می‌شوند. به‌عنوان مثال، بیماری‌های زیر بیشتر از دیگر بیماری‌ها با کم‌خونی در ارتباط هستند. بنابراین، بعضی از بیماری‌ها عاملی از کم‌خونی و برخی عامل و به‌وجودآورنده آن هستند.

مالاریا

این بیماری از وضعیت‌های عفونی خطرناکی است که می‌تواند خطر ابتلا به کم‌خونی را در فرد به‌شدت افزایش دهد. این بیماری، به‌ویژه در مورد بیماران مبتلا به کم‌خونی داسی شکل شدیدتر می‌شود و علت کم خونی شدید ناگهانی است. درواقع، برای افرادی كه ژنی طبيعی و ژنی جهش‌يافته دارند، انگل مالاريا به‌راحتی می‌تواند وارد گلبول‌هایشان شود.

بیماری اچ‌آی‌وی

آنمی شایع‌ترین اختلال هماتولوژیک در افراد اچ‌آی‌وی مثبت است. در برخی افراد احتمال ابتلا به کم‌خونی ۹۵درصد است. این بیماران، معمولاً سطوح خفیف و متوسطی از کم‌خونی را تجربه می‌کنند و تعداد بیماران مبتلا به آنمی حاد بسیار اندک است.

بیماری‌های دستگاه گوارش

بیماری‌های دستگاه گوارش، نه تنها یکی از عوارض آنمی هستند، بلکه ممکن است زمینه‌ساز بروز کم‌خونی در افراد هم باشند. بسیاری از خون‌ریزی‌هایی که سبب کم‌خونی در افراد می‌شوند، به دلیل مشکلات معده و سرطان‌های روده و معده هستند. از طرفی، ناهنجاری‌ها و اختلالات دستگاه گوارشی و روده می‌تواند مانع جذب ویتامین‌ها و منجر به کم‌خونی در افراد شوند.

انواع کم خونی

انواع کم خونی و آنمی، به دلایل بروز این عارضه در فرد بستگی دارند و می‌توانند از خفیف تا شدید متفاوت باشند. درحالت کلی، شایع‌ترین انواع کم‌خونی، آنمی‌های زیر هستند:

• کم‌خونی آپلاستیک (Aplastic anemia)
• کم‌خونی ناشی از فقر آهن (Iron deficiency anemia)
• کم‌خونی سلول داسی شکل (Sickle cell anemia)
• تالاسمی (Thalassemia)
• کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین (Vitamin deficiency anemia)

هریک از این موارد با بروز عوارض و علائمی همراه‌اند.

کم‌ خونی آپلاستیک

آنمی آپلاستیک نوعی اختلال خونی است که در آن، مغز استخوان نمی‌تواند به اندازه موردنیاز گلبول قرمز تولید کند. به همین دلیل به این نوع از کم‌خونی، نقص مغزاستخوان هم گفته می‌شود. این بیماری بسیار نادر است و دلیل اصلی ابتلا به آن هنوز مشخص نشده است. برخی از متخصصان معتقدند که دلیل عمده ابتلا به آنمی آپلاستیک، ژنتیک و وراثت است.

برخی از عوامل هم زمینه‌ساز ابتلا به این نوع از کم‌خونی در افراد می‌شوند:

• بارداری
• توکسین‌ها
• شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
• مصرف برخی داروهای آنتی‌بیوتیک
• مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی
• برخی داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID)

بیماری‌های عفونی مثل هپاتیت، اچ‌آی‌وی، لوپوس، آرتریت روماتوئید هم می‌توانند عامل آنمی آپلاستیک باشند.

کم‌ خونی سلول داسی‌ شکل

کم‌خونی داسی شکل نوعی اختلال خونی ژنتیکی است که با کمبود گلبول‌های قرمز سالم و دوره‌های دردناکی به‌نام دوره‌های بحرانی گلبول داسی شکل همراه است. در واقع، کم‌ خونی داسی شکل جهشی ژنتیکی است که در نتیجه آن، نوعی هموگلوبین معیوب به نام هموگلوبین “S” در بدن ساخته و باعث می‌شود گلبول‌های قرمز خون به شکل داس یا هلالی در بیایند.

این گلبول‌های داسی شکل سفت و چسبنده هستند و جریان خون را در عروق اندام و بافت‌ها مسدود می‌کنند. چنین چیزی باعث درد و افزایش خطر عفونت در بیمار می‌شود. عمر گلبول‌های داسی شکل نیز کمتر از گلبول‌های قرمز عادی است و در نتیجه، به مرور زمان، باعث بروز کم‌ خونی یا آنمی می‌شود. افرادی که یک ژن هموگلوبین داسی شکل را از یک والد و یک ژن هموگلوبین سالم را از والد دیگر به ارث می‌برند، معمولاً مستعد ابتلا به کم‌خونی داسی شکل هستند.

ممکن است در این وضعیت، فرد هیچ علائمی از خود بروز ندهد. بااین‌حال، این افراد هم می‌توانند ژن معیوب را به فرزندان خود انتقال دهند. مهم‌ترین عواملی که سبب بروز کم‌خونی فقر آهن در افراد می‌شوند، عبارتند از:

• رژیم غذایی با آهن ناکافی یا گیاه‌خواری
• افت آهن در دوران بارداری و شیردهی
• اهدای خون پشت‌سرهم
• فعالیت بیش‌ازحد
• بیماری‌های گوارشی

برداشتن بخشی از معده و روده کوچک در جراحی یا مصرف برخی داروها، غذاها و نوشیدنی‌های کافئین‌دار هم عامل بروز این وضعیت است.

تالاسمی

بیماری تالاسمی نوعی اختلال خونی ژنتیکی است که در آن، بدن هموگلوبین را به شکلی غیرطبیعی تولید می‌کند. این اختلال منجر به تخریب بیش‌از‌حد گلبول‌های قرمز خون می‌شود. در نتیجه تخریب و آسیب‌رسیدن به گلبول‌های قرمز، آنمی یا کم‌ خونی ایجاد می‌شود.

آنمی پرنشیوز یا فقر ویتامین

کم‌خونی بدخیم یا پرنشیوز (Pernicious anemia) زمانی رخ می‌دهد که بدن فاقد ویتامین B12 باشد. وجود این ویتامین به میزان لازم، برای موارد زیر واجب است:

• تولید گلبول‌های قرمز خون
• سالم نگه‌داشتن اعصاب
• کارکرد صحیح سیستم عصبی

افرادی که بدن آن‌ها فاقد پروتئینی به‌نام فاکتور درونی است (پروتئینی که در معده یافت می‌شود)، نمی‌توانند مقادیر موردنیاز از ویتامین B12 را از مواد غذایی جذب کنند. درنتیجه، به کم‌خونی پرنشیوز دچار می‌شوند. این نوع از کم‌خونی، ژنتیکی است، هرچند که استفاده‌نکردن از مواد غذایی غنی از ویتامین B12 هم می‌تواند به بروز آن کمک کند. فولات ویتامین دیگری است که کمبود آن در خون می‌تواند موجب بروز کم‌خونی شود. مهم‌ترین عواملی که باعث می‌شوند این دو ویتامین در بدن با کمبود مواجه شوند، عبارتند از:

• بیماری‌هایی از قبیل بیماری کرون یا عفونت‌های انگلی روده
• برداشتن بخشی از معده و روده کوچک در جراحی
• برخی بیماری‌های عفونی نظیر اچ‌آی‌وی
• کمبود ویتامین دوران بارداری و شیردهی
• سوء مصرف الکل

رژیم غذایی نامناسب هم در ایجاد چنین وضعیتی نقش دارد.

کم‌خونی فقر آهن

باید بدانید که کم‌ خونی فقر آهن، شایع‌ترین نوع کم‌خونی است که در آن، خون به مقدار لازم حاوی گلبول‌های قرمز سالم نیست. کم‌خونی فقر آهن، شایع‌ترین اختلال تغذیه‌ای جهان است و به‌گفته سازمان جهانی بهداشت، باعث شده که بیش از ۳۰درصد مردم دنیا، به آنمی مبتلا شوند.

آنمی ناشی از فقر آهن، معمولاً به مرور زمان اتفاق می‌افتد. بدن، آهن ذخیره‌شده را جذب می‌کند و به‌تدریج، تمام ذخایر آهن بدن تمام می‌شوند و کم‌خونی به‌وجود می‌آید. کاهش سطح آهن می‌تواند ناشی از رژیم غذایی نامناسب و فاقد آهن باشد. برای پیشگیری از کم‌خونی فقر آهن و درمان آن، لازم است که مواد غذایی سرشار از آهن را در برنامه غذایی‌تان قرار بدهید.

کم خونی در زنان

کم‌خونی یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که اغلب خانم‌ها با آن روبه‌رو می‌شوند. برخی از علت‌های بروز کم‌خونی در بانوان موارد زیر هستند:

• کم‌کاری تیروئید
• بیماری‌های ژنتیکی
• بیماری‌های التهابی
• بیماری‌های نارسایی کلیوی
• سرطان‌های دستگاه گوارش

ضمن اینکه، مصرف‌شدن زیاد آهن در اثر عادات ماهانه یا زایمان، یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین علت‌های ابتلای زنان به کم‌خونی نوع فقر آهن است. حدود ۴۰درصد از خانم‌های ایرانی به آنمی فقر آهن مبتلا هستند. باید این کمبود در بدن زنان جبران شود و از بهترین زمان مصرف آهن در روز هم باخبر باشند. رعایت رژیم‌های غذایی سرشار از ویتامین و آهن و فولات و مصرف برخی مکمل‌های دارویی خون‌ساز می‌تواند در بهبود کم‌خونی زنان مؤثر باشد. کم خونی در بارداری زنان هم پیش می‌آید و مشکلاتی به وجود می‌آورد.

کم خونی در مردان

باتوجه به این‌که کم‌خونی در مردان، در اثر عادت ماهیانه و امثال آن نیست، زنگ خطری جدی برای آن‌ها به‌شمار می‌رود. اگر کم‌خونی ژنتیکی نباشد یا به‌دلیل بیماری‌ زمینه‌ای خاص و تصادف یا جراحی رخ ندهد، شاید ریشه مشکل در موارد زیر پیدا شود:

• خونریزی داخلی
• بیماری هموروئید
• رژیم غذایی کم‌آهن
• اختلال در جذب آهن
• بیماری‌های مزمن مثل التهاب روده، آرتریت روماتیوئید
•  بیماری‌های عفونی مثل هپاتیت، اچ‌آی‌وی

انواع سرطان‌ها مثل سرطان روده هم می‌توانند عوارضی مانند کم‌خونی به‌وجود بیاورند.

کم خونی در نوزادان

نارس بودن نوزاد و تولد پیش از موقع، یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین علل ابتلا به کم‌خونی در نوزادان است. نوزادانی که پیش از موعد به دنیا می‌آیند، گلبول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های قرمز با عمر کوتاه‌تری دارند و همین امر باعث بروز آنمی در آن‌ها می‌شود. به این نوع از کم‌خونی، کم‌خونی ناشی از تولد پیش از موقع گفته می‌شود. درصورتی که علائم کم‌خونی را در نوزاد خود مشاهده می‌کنید، لازم است او را نزد یک متخصص اطفال ببرید تا درصورت تشخیص عارضه، با تجویز مکمل و روش‌های درمانی دیگر آنمی نوزاد را کنترل کند. علائم آنمی در نوزادان عبارتند از:

• خسته‌شدن از مکیدن شیر
• رنگ‌پریدگی پوست
• ضربان قلب بالا
• و تنفس سریع
• کم‌وزنی

شاید در کنار مکمل‌های آهن، پزشک کودکان به‌جای شیرخشک معمولی شیرخشک غنی‌شده از آهن هم توصیه کند.

کم خونی در کودکان

نوزادان در بدو تولد ذخیره آهن دارند اما برای این‌که دچار کم‌خونی و عوارض ناشی از آن نشوند، لازم است از یک منبع غنی و کامل آهن دریافت کنند با این حال، کم خونی کودکان محتمل است. میزان آهن موردنیاز نوزادان و کودکان، بر اساس رده سنی به شرح زیر است:

شایع‌ترین نوع کم‌ خونی در کودکان هم آنمی ناشی از فقر آهن است. کودکان زیر بیشتر از دیگران به کم‌خونی فقر آهن دچار می‌شوند:

• کودکان چاق یا با اضافه وزن.
• تغذیه‌شده با شیر خشک غیر‌غنی‌شده.
• کودکان نارس متولد شده یا تولد با وزن کم.
• تغذیه‌شده با شیر گاو یا شیر بز (قبل از یک سالگی).
• تغذیه‌شده با شیر مادر و بدون دریافت غذای کمکی.
• با رژیم غذایی فقیر از آهن، ویتامین‌ها و املاح معدنی.
• مبتلا به بیماری‌های مزمن، عفونت‌ها یا اختلالات کبدی و کلیوی.
• کودکانی که با جراحی یا تصادف خون زیادی از دست داده‌اند.
• وجود سابقه خانوادگی کم‌خونی‌های ارثی مانند کم‌خونی داسی شکل.

اگر به‌دنبال بهترین مکمل‌های آهن برای درمان کم‌خونی کودکان هستید، سه شربت زیر توصیه می‌شوند:

• شربت آهن سندروس: این شربت، علاوه‌بر آهن، حاوی ویتامین‌های گروه B، ویتامین C و مس نیز هست و طعم خوبی دارد. ضمن اینکه به افزایش اشتهای بچه‌ها هم کمک می‌کند.
• شربت فروگلوبین ویتابیوتیکس: شربت فروگلوبین ویتابیوتیکس مکمل دارویی خوبی برای کودکان است. نوزادان زیر ۲ سال و خانم‌های باردار و شیرده نیز می‌توانند از آن استفاده کنند. ویتامین‌های ‌B1، B2، B6 و B12، ویتامین C، فولیک اسید، آهن، زینک و مس به مقدار زیاد در این شربت وجود دارند.
• شربت سیموگلوبین سیمرغ: شربت سیموگلوبین حاوی ویتامین C، ویتامین‌های ‌B1، B2، B6 و B12، فولیک اسید، پنتوتنیک اسید، آهن، زینک، مس، منگنز، ید و ال لیزین است و می‌تواند کم‌خونی کودکان را درمان کند. خانم‌های باردار، افراد ورزشکار و گیاه‌خواران نیز می‌توانند از این مکمل استفاده کنند.

کم خونی در سالمندان

کم‌خونی در سالمندان شایع‌تر از جوانان و کودکان است. حدود ۱۰درصد از افراد سالمند بالای ۶۵ سال، دچار کم‌ خونی در سالمندان هستند. مهم‌ترین عارضه‌های کم‌خونی در سنین بالا، افسردگی و اختلال حواس هستند. ناتوانی در انجام کارهای روزانه و حتی مرگ‌ومیر ناشی از کم‌خونی حاد هم در شمار عوارض این وضعیت در سالمندان قرار می‌گیرند. برخی از شایع‌ترین علت‌های بروز کم‌خونی در سالمندان موارد زیر هستند:

• فقر آهن یا ویتامین‌ها
• سطح پایین اریتروپویتین
•  از دست‌دادن خون به دلایل مختلف
• مصرف داروهای مؤثر بر سلول‌های مغز استخوان

شیمی‌درمانی برای رفع سرطان هم باعث بروز چنین مشکلاتی می‌شود.

کم خونی در بارداری

معمولاً کم‌خونی خفیف در دوران بارداری طبیعی است. ذخیره آهن در بدن بیشتر خانم‌ها در دوران بارداری کافی نیست. این کمبود به‌طور ویژه، در ماه‌های دوم و سوم یا بعد از ماه هفتم دیده می‌شود. در نتیجه، طبیعی است که مادر دچار کم‌خونی فقر آهن باشد. اما کم‌خونی شدید در دوران بارداری، هم برای جنین و هم برای مادر خطرناک است و لازم است درصورت ابتلا فوراً درمان شود. مهم‌ترین عوارض کم‌خونی در بارداری عبارتند از:

• زایمان زودرس
• احتمال مرگ‌و‌میر نوزاد
• کم‌وزن بودن نوزاد هنگام تولد
• خطرناک‌بودن خونریزی برای مادر
• احتمال افسردگی پس از زایمان

برای درمان کم‌خونی در دوران بارداری، نیاز به مصرف مکمل‌های غذایی و آهن تحت نظر پزشک است. مکمل‌های آهن می‌توانند خوراکی باشند یا به‌صورت وریدی تجویز شوند.

کم خونی قبل و بعد از عمل جراحی

 برای انجام عمل‌های جراحی غیرضروری مانند بینی، لازم است که از قبل سطح هموگلوبین خون بررسی شوند. سطح هموگلوبین باید بالاتر از ۱۰ باشد. درصورتی‌که سطح هموگلوبین خون پایین‌تر از ۱۰ باشد، یعنی فرد مبتلا به کم‌ خونی است. پس از انجام جراحی، مخصوصاً زمانی‌که میزان خون از دست‌رفته بیمار در جراحی بالا بوده، نیاز به انجام آزمایش CBC است. درصورت بروز آنمی بعد از جراحی، مکمل‌های دارویی کنترل‌کننده آهن تحت‌نظر پزشک متخصص مصرف می‌شوند. سزارین یکی از جراحی‌هایی است که معمولاً باعث کم‌خونی در افراد می‌شود. مادرانی که عمل سزارین داشته‌اند، معمولاً کمبودهای زیر را هم تجربه می‌کنند:

• آهن
• کلسیم
• ویتامین D
•  کمبود اسید فولیک
• روی و ویتامین B12

بهتر است در کنار رژیم غذایی کامل و درست، از قرص‌ها و مکمل‌ها نیز استفاده شود.

کم خونی پریودی

پریود یا عادات ماهانه در زنان یکی از مهم‌ترین دلایل ابتلای زنان به آنمی فقر آهن است. خانم‌ها ماهیانه حجم قابل توجهی خون در این دوران از دست می‌دهند و به همین دلیل، نزدیک به نیمی از زنان معمولاً با مشکلات کم‌خونی مواجه هستند. برای برطرف‌کردن مشکل کم‌ خونی پریودی، لازم است توصیه‌های زیر را جدی بگیرید:

• سعی کنید از رژیم غذایی غنی از آهن، فولات و ویتامین استفاده کنید.
•  تحت‌نظر پزشک از مکمل‌های خون‌ساز کمک بگیرید.

پیگیری کم خونی ناشی از این مورد ساده است و نتایج سریعی دارد.

 کم خونی پنهان

ممکن است، فردی سال‌ها به کم‌ خونی مبتلا باشد و خودش نداند. این وضعیت بیماری آرام و خاموشی است که به‌تدریج، روی اندام‌های بدن تأثیر می‌گذارد. ممکن است فردی بدون هیچ علامت ظاهری، سال‌ها با این مشکل زندگی کند. این حالت، که به آن کم‌خونی پنهان گفته می‌شود، بسیار خطرناک است. کم خونی خطرناک پنهان می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به برخی از اندام‌های بدن وارد کند. بیماری‌های قلبی از شایع‌ترین عوارضی هستند که کم‌خونی در پی دارد. از این‌رو، لازم است که کوچک‌ترین علائم کم‌خونی خطرناک را جدی بگیرید.

درصورت امکان، برای چکاپ کامل به‌طور دوره‌ای مراجعه و موارد زیر را بررسی کنید:

• کم‌خونی
• مواد معدنی
• ویتامین‌های بدن

اگر دچار کم‌خونی پنهان بوده‌اید، بهتر است برای اطلاع از وضعیت قلب خود با یک متخصص قلب و عروق مشوت کنید.

کم خونی جنین

کم‌خونی جنین مشکلی بسیار نادر اما جدی است. این عارضه یعنی نوزاد به‌اندازه کافی گلبول قرمز سالم در خون خود ندارد. زمانی‌که جنین به میزان موردنیاز گلبول قرمز سالم نداشته باشد، اکسیژن کافی به بدن او نمی‌رسد و درنتیجه قلبش سخت‌تر کار می‌کند. مهم‌ترین دلایل بروز کم‌خونی در جنین عبارتند از:

• تومورهای عروقی جنین یا جفت
• نقص در تولید گلبول قرمز در جنین
• سازگارنبودن سلول‌های قرمز مادر و جنین
• توالی پلی سیتمی آنمی دوقلویی (TAPS)
• ناهنجاری‌های ژنتیکی شامل سندروم داون
• لیزر درمانی برای سندرم انتقالی دوقلوها (TTTS)
• خونریزی جنین به دلیل مداخلات جنینی یا جداشدن جفت
• عفونت‌های مادر، پاروویروس، توکسوپلاسموز، سیتومگالوویروس (CMV)، ویروس کوکساکی و سفلیس

بااستفاده از سونوگرافی و آمنیوسنتز می‌توان نارسایی قلبی در جنین و مشکلات آنمی را تشخیص داد. درصورت نیاز، با دریافت نمونه خون از جنین هم احتمال بررسی آنمی در او بررسی می‌شود. درصورت نیاز، تحت‌نظر متخصص زنان، برای ادامه بارداری یا سقط جنین اقدام می‌شود.

تشخیص کم خونی

اولین گام برای تشخیص کم‌خونی،بررسی علائم ظاهری بیمار است. در ابتدا، قبل از آزمایش‌ها، پزشک سوالاتی را در مورد وضعیت جسمانی و علائم بیماری از بیمار می‌پرسد. مهم‌ترین علائمی که می‌توانند به تشخیص کم‌خونی کمک کنند، عبارتند از:

• ریزش مو و موهای آسیب‌دیده
• کبودی بدن (بدون دلیل)
• ضعیف‌شدن چشم‌ها
• کبودی زیر چشم‌ها
• سردرد و سرگیجه
• لاغری غیرعادی
• فشار خون بالا
• ضعف عضلانی
• ضعف در پاها
• مشکل نعوظ
• تنگی نفس
• تپش قلب
• خواب زیاد
•  یبوست

پس از آن، نوبت به انجام مجموعه‌ای از آزمایش‌ها می‌رسد که به شرح زیر هستند:

• آزمایش خون کامل
• آزمایش ویتامین B12
• آزمایش الکتروفورز هموگلوبین
• آزمایش‌های فولیک اسید، کلسیم و منیزیم

در آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی (Complete Blood Count) که به آن CBC هم گفته می‌شود، تمام اختلالات خونی احتمالی بررسی می‌شوند. برای مثال باید به مواردی از جمله کم‌خونی یا آنمی، عفونت، التهاب، سرطان و اختلالات انعقادی (خونریزی) اشاره کنیم. این آزمایش، با بررسی تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت خون، سلول‌های در گردش خون را بررسی می‌کند.

 آزمایش کم خونی برای ازدواج

هدف از آزمایش کم‌خونی پیش از ازدواج، غربال‌گری زن و شوهرانی است که مبتلا به کم‌خونی از نوع تالاسمی هستند. افرادی که مبتلا به نوع خفیف این بیماری یا تالاسمی مینور هستند، ژنی سالم از یک والد و ژنی معیوب از والد دیگر دریافت کرده‌اند. این‌درحالی است که اگر فردی یک ژن معیوب از هر والد دریافت کند، این دو ژن معیوب در کنار یکدیگر فرد را مبتلا به نوع خطرناک تالاسمی یا تالاسمی ماژور خواهند کرد. قبل از ازدواج، از هر دو نفر آزمایش کم‌خونی گرفته می‌شود تا درصورت ابتلای هردو به تالاسمی به آن‌ها هشدار داده شود. امکان دارد که فرزند این دو مبتلا به تالاسمی ماژور شود.

پیشگیری از کم خونی

بدون شک کم‌خونی‌های موروثی قابل پیشگیری نیستند. بااین‌حال، راه‌کارهایی برای پیشگیری از ابتلا به کم‌خونی فقر آهن و کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین‌ها وجود دارد. این رژیم غذایی باید شامل موارد زیر باشد:

با استفاده از رژیم غذایی غنی از آهن و ویتامین می‌توانید اوضاع را مدیریت کنید.

انواع کم خونی چگونه درمان می‌شود؟

برای درمان کم‌ خونی، ابتدا باید نوع آن مشخص شود. به‌عنوان مثال، با استفاده از رژیم غذایی می‌توانید کم‌خونی فقر آهن یا آنمی ناشی از ویتامین را مدیریت کنید. برای تمام انواع کم‌خونی درمانی ساده وجود ندارد. برخی از موارد مانند کم خونی داسی با رژیم غذایی درمان نمی‌شوند. مواردی از آنمی که در نتیجه وراثت ایجاد می‌شوند، درمانی ساده ندارند.

درمان کم‌ خونی‌های داسی، آپلاستیک و تالاسمی

باتوجه به این‌که این آنمی‌ها، ژنتیکی و وراثتی هستند، راه‌های درمان زیادی ندارند. اما می‌توان از برخی از روش‌های مدیریتی آن‌ها را کنترل کرد. مهم‌ترین روش‌های درمانی کم‌خونی‌های ژنتیکی که می‌توانند عوارض بیماری را کنترل کنند، عبارتند از:

• دارودرمانی
• تعویض خون (رساندن HbS به حد ۳۰ تا ۴۰درصد)
• پیوند مغز استخوان یا پیوند سلول بنیادی

برای دارودرمانی از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌شود. با این داروها درمان عفونت‌ها مقدور است. از داروهای دیگری که علائم ناشی از عوارض کم‌خونی داسی شکل را کاهش می‌دهند، باید به هیدروکسی اوره (hydroxyurea) اشاره کنیم.

درمان کم‌ خونی‌های فقر آهن و ویتامین

برای درمان کم‌خونی فقر آهن و کمبود ویتامین هم از رژیم غذایی مناسب استفاده می‌شود.کنترل این نوع کم‌خونی با دارودرمانی هم ممکن است. مهم‌ترین مواد موردنیاز برای کنترل کم‌خونی، آهن، فولات و ویتامین B12 هستند. الزامات روزانه برای ویتامین‌ها و آهن بر حسب جنس و سن متفاوت است. به‌علت تلفات آهن در دوران قاعدگی و رشد جنین در دوران بارداری و شیردهی، زنان نیاز به آهن و فولات بیشتری نسبت به مردان دارند.

درصورتی‌که کم‌خونی حاد باشد، می‌توانید تحت نظر پزشک از برخی داروها نیز استفاده کنید. درمورد کم‌خونی فقر آهن و ویتامین، معمولاً داروهایی توصیه می‌شوند که که در افزایش تعداد گلبول‌های قرمز یا در افزایش میزان هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون مؤثر هستند. برخی از این داروها عبارتند از:

• فرفولیک، ففول، اکتی آیرون
• فروس سولفات، آهن کربونیل
• فریک سیترات،آهن دکستران
• کربوکسی مالتوز آهن،فروس گلوکونات

بدون تجویز پزشک از هیچ دارویی استفاده نکنید.

غذاهای مفید برای درمان کم خونی

برای درمان کم‌خونی باید تغییراتی در رژیم غذایی ایجاد شود. مصرف آهن و ویتامین B12 در درمان انواعی از این وضعیت نقش دارند. باید با مشورت با متخصص تغذیه و استفاده از غذاهای آهن‌ دار و ویتامین‌های مفید، به بهبود کم‌خونی کمک کنید.

آهن

بر اساس گزارش دفتر مکمل‌های غذایی (ODS)، توصیه می‌شود مصرف روزانه آهن در زنان ۱۹ تا ۵۰ ساله، ۱۸میلی‌گرم باشد. مصرف روزانه آهن برای مردان در رده سنی مشابه نیز ۸ میلی‌گرم است. در طول بارداری، مصرف روزانه آهن باید به ۲۷ میلی‌گرم افزایش یابد. مردان و زنان بیش از ۵۰سال، به ۸ میلی‌گرم آهن روزانه نیاز دارند. اگر سطح آهن کافی را از طریق رژیم غذایی کسب نکردید، باید از مکمل‌های دارویی استفاده کنید.

منابع خوب آهن در رژیم غذایی عبارتند از:

• مرغ و گوشت
• بلغور جو دوسر
• گوشت بوقلمون
• غذاهای دریایی
• غلات غنی‌شده
• عدس، لوبیا و اسفناج
• گوشت قرمز، مانند گوشت گاو

مصرف غذاهای حاوی آهن به رفع کم‌خونی کمک شایانی می‌کند.

فولات

فولات یا اسید فولیک به‌طور طبیعی، در بدن تولید می‌شود. مردان و زنان بالای ۱۴سال نیاز به ۴۰۰ میکروگرم، فولات خوراکی در روز دارند. نمونه‌هایی از غذاهای غنی از فولات عبارتند از:

• جگر گاو
• اسفناج
• مارچوبه
• عدس
• لوبیا

برای زنان باردار یا شیرده، مصرف به ۶۰۰ میکروگرم (باردار) و ۵۰۰ میکروگرم (شیرده) در روز توصیه می‌شود.

ویتامین B12

 بزرگسالان باید در روز ۲.۴ میکروگرم ویتامین B12 مصرف کنند. زنانی که باردار هستند نیاز به ۲.۶ میکروگرم در روز دارند و زنان شیرده هم باید در روز ۲.۸ میکروگرم از این ویتامین مصرف کنند.

 منابع تأمین این ویتامین عبارتند از:

• مرغ
• ماهی
• تخم مرغ
• گوشت قرمز

 گوشت گاو و کرفس یکی از بهترین منابع ویتامین B12 هستند.

غذاهای مضر برای کم خونی

البته نباید این غذاها را کاملا از رژیم غذایی حذف کنید، اما در صورتی که به کم خونی مبتلا هستید، می‌توانید مصرف این مواد را کاهش دهید و به جای آن، مواد غذایی غنی آهن، ویتامین B۱۲، و اسید فولیک را افزایش دهید. بیماران مبتلا به کم‌خونی باید مصرف غذاهای زیر را محدود کنند یا آن‌ها را کنار بگذارند:

• محصولات لبنی حاوی سطوح بالای کلسیم
• مصرف مواد حاوی تانن مانند میوه، قهوه، چای، شراب قرمز و آبجو
• ماهی ساردین، کلم بروکلی، توفو و ذرت و انگور

با پرهیز از مصرف این موارد می‌توانید کم‌خونی را بهتر تحت کنترل بگیرید.

برای درمان کم خونی باید به پزشکان چه تخصصی مراجعه کنیم؟

برای درمان کم‌خونی می‌توانید به متخصصان مختلفی مراجعه کنید. بنا به اینکه دلیل این وضعیت چیست، هماتولوژیست (متخصص بیماری‌های خون)، متخصص گوارش و گاهی پزشکان داخلی می‌توانند به درمان بیماری کمک کنند. متخصصان دستگاه گوارش در زمانی که کم‌خونی ناشی از فقر آهن باشد، به کمک شما می‌آیند. بااین‌حال، متخصص بیماری‌های خونی مناسب‌ترین گزینه است و در صورت نیاز، بیمار را به پزشکان دیگر ارجاع می‌دهد.

پیگیری آنمی و بررسی علائم کم خونی بسیار واجب است. گاهی‌اوقات، با رفع کمبود آهن، مشکل حل می‌شود. در برخی موارد هم کم خونی داسی‌شکل یا پای بیماری‌های مزمن دیگر به‌میان است. پزشکان می‌توانند با معاینه فیزیکی و آزمایش خون به درمان کم خونی بپردازند. برای شناسایی بهترین متخصصان به سامانه دکتردکتر سر بزنید، پزشکان خبره را بشناسید و به‌طور اینترنتی از آن‌ها وقت بگیرید. تشخیص کم‌خونی و تجویز راه‌هایی مانند رژیم غذایی سالم، مصرف منابع آهن و ویتامین B12 و اسید فولیک باید از سوی متخصصان ماهر صورت بگیرد.

منابع:

hematology.org

my.clevelandclinic.org

سوالات متداول کم خونی